Vadeli İşlemler (Futures)

Hatırlayacaksınız, son videomuzda çiftçimizden ve turta zincirinden bahsetmiştik. Elma turtası zinciri. Çiftçimiz ve elma turtası üreticisi, aralarında bu forward işlemi yaptıktan sonra, her ikisinin de aklına bazı sorular geliyor. Akıllarına takılan ilk soru şu, ya karşı taraf bu kontrattan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getiremezse? yani kontrattan kaynaklanan yükümlülükler. Buna karşı taraf riski deniyor. Sözleşmeyi yapan taraflardan birisinin yükümlülüklerini yerine getirememesi riski. Sözleşmeyi yapan iki taraf vardı, çiftçi ve kurabiye dükkanı, sözleşmenin tarafları bunlardı. Yani birbirlerine göre karşı taraf. Birisinin yükümlülüklerini yerine getirememesi riskine karşı taraf riski diyoruz. Akıllarına takılan ikinci bir soru daha var, acaba yapmış oldukları bu forward sözleşmeden kaynaklanan yükümlülüklerini başka birisine satabilirler mi? Yani kontratı satmanın bir yolu var mı? Bu konuyla bağlantılı olarak hemen bir soru daha geliyor akıllarına. Eğer bu kontrat satılabiliyor olsa dahi, bunu satacağım kişi 200,000 $ karşılığı 1 milyon kilo elma satın almak istemeyebilir, bu çok yüksek diyebilir, belki daha az tutarlı işlem yapmak isterler, örneğin sadece 1,000 kilo elma almak isteyebilirler? Burada kasabanın akıllısı devreye giriyor :) Diyor ki, niçin biz bu forward kontratları standartlaştırmıyoruz? Öyle kontratlar yaratalım ki, vadeleri ve büyüklükleri standart olsun. Birisi forward işlem yapmak istediğinde bu standart kontratlardan satın alabilsin. Bir milyon kilo elma satışı demeyelim, pek çok kişinin işini görecek kadar küçük bir rakam olsun, diyelim ki her kontrat 1,000 kilo elma için olsun. Teslim tarihlerini de standart hale getirelim. Diyelim ki teslimler de 15 Kasım vadeli olsun. Yani her bir kontrat, 15 Kasım'da teslim edilecek 1,000 kilo elmaya ilişkin olacak. Buradaki de, kasabanın ağası. Kasabanın en zengini yani. Kasabanın en zengini, ve aynı zamanda da bir borsa işletiyor. Borsanın sahibi olan bu kişi diyor ki, karşı taraf riski hakkında endişelenmenize de gerek yok, borsa olarak karşı tarafın yükümlülüğünü yerine getirmesini ben teminat altına alıyorum, garantiliyorum. Karşı taraf riskine ilişkin sorumluluğu borsa üzerine alıyor ki, insanlar rahatça işlem yapabilsin. Bu gelişmelerden sonra neler olur bir düşünelim. Bu kişiler artık aralarında bir sefere mahsus kontratlar düzenlemek zorunda kalmayacaklar. Borsada işlem gören bu standart kontratları kullanabilecekler. Bir sürü küçük üretici de var, onları da buraya değişik bir renkle çizeyim, Çiftçi A, Çiftçi B, Çiftçi C,.. Artık bu küçük çiftçiler de işlem yapabilecekler. Buraya da küçük alıcıları çizelim, Müşteri 1, müşteri 2,.. Belirlenmiş olan fiyattan, daha küçük tutarlar için işlem yapabiliyorlar, ve eğer yaptıkları işlemden vazgeçmek isterlerse kontratlarını borsada bir başkasına satarak yükümlülüklerini devredebiliyorlar. Futures, aslında forward sözleşmelerinin standartlaştırılmış hali. standartlaştırılmış hali evet İkisi temelde aynı şey, ancak standart büyüklüklere ve belirli vadelere sahip olan vadeli işlem sözleşmelerinden bahsediyorsak bunları futures olarak adlandırıyourz.. Bahse konu olan mal elma olabilir, hisse senedi olabilir, herhangi bir şey olabilir. Bu ürünlere dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin, standartlaştırılarak borsada işlem gören haline futures diyoruz.