Enflasyon: Temel Bilgiler

Diyelim ki ben bir ekonomistim, ve genel olarak mal ve hizmet fiyatlarının daha pahalı hale gelip gelmediğini, eğer fiyatlar artıyorsa da ne kadar arttığını merak ediyorum. Bunu ölçümleyebilmek için, sıradan bir insanın satın alacağı mal ve hizmetlerin neler olacağını düşünüyorum. Yani mal ve hizmetlerden oluşan bir sepet oluşturuyorum. Ve mal ve hizmetlerden oluşan bu sepeti, insanların paralarını nasıl harcadıklarını ölçümlemek için kullanacağım. Örneğin diyeceğim ki, insanlar ortalama olarak gelirlerinin %40'ını barınma ihtiyaçları için harcıyorlar. Belki gelirlerinin %10'unu ulaşım için, belki bir %10'unu da gıda için harcıyorlar. Bu gibi giderler için piyasadaki fiyatları bulacak ve bunların ortalama maliyetlerini bulmaya çalışacağım. Ürün ve fiyatların ortalama fiyatlarını düzgün hesaplayabilmek içini her bir kalemden yeterince çok sayıda örnek almalıyım. Bunu yapmak söylemek kadar kolay değil, ancak ben bir ekonomistim ve yaptığım hesaplamayı ciddiye alıyorum. Diyelim ki bu bahsettiğim mal ve hizmetlerin fiyatlarının ağırlıklı ortalamasını aldığımda bir sayı buluyorum. Gerçekten nasıl hesaplandığına ilişkin detaylara girmeyeceğim, sadece nasıl hesaplandığına ilişkin genel bir fikir vermek istiyorum. Kira giderine, ulaşım giderine, ortalama gıda giderine, oluşturduğum mal ve hizmet sepetindeki diğer gider kalemlerinin hepsine bakıyorum ve diyelim ki bunların tamamı 20,000 $ tutuyor. Bu birinci yıldaki maliyet. Diyelim ki 1. yıl ile 5. yıl arasında mal ve hizmetlerin bu örneklerini topladığımız mal ve hizmetlerin fiyatlarının yükselip yükselmediğini merak ediyorum. Fiyatların genel seviyesindeki değişimi anlayabilmek için, birinci yılda hazırladığım mal ve hizmet sepetinin aynısını kullanıyorum, bu sepetin 5. yıl için ağırlıklı ortalama maliyetini bulmaya çalışacağım. Bunu hesaplamak, gerçekten daha zor. Çünkü mal ve hizmet sepeti değişiyor, düşünün bilgisayarlar gitgide daha hızlı hale geliyor, 5 yıl sonra hala aynı bilgisayarı kullanıyor olacak mıyız? Yani şimdi üst kalite diye değerlendirdiğimiz bir bilgisayar 5 yıl sonra orta sınıf bilgisayar olacak Giderek daha büyük ekranlı televizyonlar kullanılıyor, 1 veya 5 yıl sonra hala aynı televizyonumuzu k ullanıyor olacak mıyız, yoksa ortalama televizyon olarak daha büyük ekranlıları mı değerlendireceğiz? aynı evi mi yoksa daha büyük metrekareye sahip bir evi mi değerlendirmeye dahil etmeliyiz? Yani maliyetlerdeki gerçek artışın nasıl hesaplanacağına ilişkin olarak hala tartışılmaya devam eden bazı konular var, Diyelim ki bunların hepsi için bir sistematik geliştirdiniz, teknolojik gelişmeleri ve diğer şeyleri bir şekilde hesaplamanıza kattınız, ve aynı mal ve hizmet sepetinin fiyatının artık 22,000 $ olduğunu buldunuz. Yani birinci yılda 20.000 $'a sağladığınız yaşam standartının aynısını beşinci yılda ancak 22,000 $ harcayarak sağlayabileceğinizi hesapladınız. Aynı yaşam standartının maliyeti 20,000 $'dan 22,000 $'a yükselmiş, yani %10 daha pahalı hale gelmiş. Ekonomistler bunu 'Tüketici fiyatları endeksi' olarak adlandırıyorlar. Kısaltması ise TÜFE. Tüketici fiyat endeksi %10 yükselmiş. Ölçümleme yöntemi ülkeden ülkeye değişebiliyor, sepetin içindeki mal ve hizmetler değişiklik gösterebiliyor, ancak gene de yaptığımız bu hesaplama bize birinci yılla beşinci yıl arasındaki fiyat enflasyonunun %10 olduğunu gösteriyor, bu sepetteki mal ve hizmetlerin fiyatının %10 artmış olduğunu, veya aynı yaşam standartını sağlamak için artık %10 daha fazla harcamanız gerekeceğini gösteriyor. Enflasyon kelimesini duyduğunuzda genelde kastedilen fiyat enflasyonudur. Yani bir mal ve hizmet sepetinin genel fiyat seviyesindeki yükselmedir. Ülkedeki para arzının yükseltilmesi, parasal enflasyona yol açar ve bu da fiyat enflasyonuyla yakından bağlantılıdır. Para arzının artması genelde fiyat enflasyonuna yol açar. Ancak genel olarak enflasyondan bahsedildiğinde, fiyatlar genel seviyesindeki değişimden bahsediyor oluruz, mal ve hizmet sepetinde bir yıldan bir yıla olan fiyat değişikliğinden bahsederiz. Diyelim ki 5. yılda birisi size 'Bu evi 660,000 $'a satarım' diyor. Eğer 5. yıldaki bu fiyatı, enflasyondan arındırsaydık bu evin 1. yıldaki fiyatı ne olurdu? Yani paranız bu sürede ne kadar aşınmışsa, bu aşınmaya göre fiyatı yeniden hesaplayacaksınız. Paranız aşınıyor, yani değer kaybediyor, zira aldığınız malların fiyatı yükseldiği için paranız eskisi kadar değerli değil. Ödediğiniz her 1 $ ile artık daha az mal satın alabiliyorsunuz. Yani birisi 'Bu paranın enflasyondan arındırılmış değeri 1. yıl için denir?' diye sorduğunda a slında bu evin 1. yıldaki değeri ne olmalı ki bunu enflasyon oranı kadar yükselttiğimizde yani %10 yükselttiğimizde veya % 110 ile çarptığımızda 5. yıl sonundaki değeri 660,000 $ olsun 1.1 ile çarptığımızda 660,000 $ olması için birinci yılda evin değeri ne kadar olmalı? hesaplayalım. Evin birinci yıldaki fiyatı P olsun. P çarpı 1.1 eşittir 660,000 $ olacak. Eşitliğin iki tarafını da 1.1'e böleceğiz. Bunlar sadeleşecek. 66 bölü 11 eder 6. Yani sonuç 600,000 $. Birinci yılda evin değeri 600,000 $ ise, ve evin fiyatını her yılki enflasyon kadar artırırsak evin 5. yıldaki fiyatı 660,000 $ olacak. Yani insanlar enflasyondan bahsettiklerinde, aslında fiyatlardaki yükselmeden bahsediyorlar. 1. yılda fiyatı 600,000 $ olan evin fiyatı 5. yılda 660,000 $'a yükseliyor. Bir arkadaşımın evi ABD'de Silikon Vadisi'nde. Çok güzel bir bölge olmamasına rağmen evler oldukça pahalı. Bölgede 1950'den beri oturan bazı komşuları, arkadaşıma 'Ben evimi 10,000 $'a satın almıştım, şimdiki fiyatlar inanılmaz yüksek' demiş. Evet evlerin değeri yükseldi, ama 10,000 $ da 1950 yılında çok büyük paraydı. 1950'de doktorlar veya mühendisler bir yılda 10,000 $ ancak kazanabiliyorlardı. Bunun sağlıklı bir şekilde karşılaştırmasını yapabilmek için en doğru yöntem, söz konusu yıldan günümüze kadar olan enflasyonu dikkate alarak maliyet bedelinizi hesaplamanız. Diyelim ki enflasyon oranı %10 olsun, eğer kişilerin gelirleri de bu ölçüde yükseldiyse, aynı yeteneklere ve aynı işe sahip olan bir kişi bu evi satın almak için 1. yılda 600,000 $ ödemişse, 5. yılda da 660,000 $ ödeyebilir, ve bu tutarı toplam gelirleriyle kıyasladığınızda yüzdesel olarak aynı orandan bahsediyor olabiliriz. İlerleyen videolarda enflasyon konusu üzerinde daha detaylı konuşacağız.