If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Bağlandığınız bilgisayar bir web filtresi kullanıyorsa, *.kastatic.org ve *.kasandbox.org adreslerinin engellerini kaldırmayı unutmayın.

Ana içerik

Bankacılık 8: Rezerv Oranları (1. Bölüm)

Zorunlu karşılıkların bankaların verebileceği kredi tutarını etkilemesi. Orijinal video Sal Khan tarafından hazırlanmıştır.

Tartışmaya katılmak ister misiniz?

İngilizce biliyor musunuz? Khan Academy'nin İngilizce sitesinde neler olduğunu görmek için buraya tıklayın.

Video açıklaması

Merhaba arkadaşalar bir önceki videoda da sürekli kullandığım bu banka örneğini vermiştim Bu örnekte de bazı projelerde kullanılması ve tekrar bankama yatırılıp tekrar borç olarak verilmesi amacıyla bu altının kredi olarak verilmesini işledim Bu örneklerde bankanın her kredi verişi akabinde yeni bir varlık oluştuğunu ve bu varlığa denk gelen bir sorumluluğun meydana geldiğini gördük Bu sorumluluklar ya çeke tabi mevduat hesabı oluşturulması ya da girişimcilere işçilerine ödeme yapmak veya arazi almak v.b. için nakit olarak banknot şeklinde verilmesinden ortaya çıkıyordu. Dolayısıyla merak edilen bankanın bu işleme hangi noktaya kadar devam edebileceğiydi? Bu döngü ne zaman duracak? Bir banka bilançosunun sağ ve sol tarafını sürekli arttırabilir mi? Bu soruya yanıt verebilmek için sizlere karşılık oranı fikrini sunacağım. Önce bu bilançoyu doğru değerlendirdiğimizden emin olmak için kısaca tekrar edelim. Bazı şeyleri netleştirelim çünkü bazen çok fazla varsayımda bulunuyorum Hatırlayalım, bunlar varlıklar. Şöyle kalın bir çizgi ile sınırladıklarımın tümü varlık Buradaki, yani bankanın binası da dahil olmak üzere hepsi bankanın varlıkları.Ve sorumluluklar Kırmızı ile yapalım, bu rengi seviyorum. Şu anda kırmızı ile sınırlandırdıklarım da sorumluluklar. Ve bu da banka sahibi kim ise ki hissedarlara da ait olabilir şahıs malı da, öz sermaye. Farklı bir renkle yazayım, bu da öz sermaye. Tüm bunlarda sorumluluklar. Soru şuydu; bir banka varlıklarını ve sorumluluklarını arttırmak için daha ne kadar kredi sağlayabilir? Hatırlayalım, D’ye 100 altın karşılığı kadar bir kredi sağladı. Ve buradan 100 altın vermek yerine D adına çeke tabi bir mevduat hesabı oluşturdu Daha sonra D, A’ya ödeme yaptığı için burada A yazıyor Altını da daha net görebilmemiz için farklı bir renkle işaretleyelim Burası varlıklarımızın altından oluşan kısmı. İyice netleştirmek için içini tarayalım Altının tamamı bu 500 altın . Şimdi karşılık oranı kavramına girelim. Hatta önce rezervi/yedek akçeyi tanımlayalım Rezerv bir gün ihtiyaç duyulması ihtimaline karşı kenara konulan şeye denir. Bu durumda – bu örnekteki gibi piyasaya sunulmuş banknotlar ya da oluşturulmuş çeke tabi mevduat hesaplarından, vadesiz hesaplardan oluşan – tüm bu sorumluklara karşı bir mudi her zaman bankaya gelip her hangi bir sebepten dolayı tüm altınını talep edebilir. Belki kasabayı terk ediyor. Ya da belki artık bu bankaya güvenmiyor. Belki de kuyuma yatırım yapmak istiyor Her ne sebeple olursa olsun, şahıs altınını geri istiyor. Bunlar vadesiz hesaplar, çeke tabi mevduat hesapları ve bunlarda her zaman altına çevrilebilecek banknotlar Bankacılık kavramını işlemeye başladığımızda bunlardan biraz bahsetmiştik Her hangi birinin altınını geri isteyebilme ihtimaline karşı kenarda bir miktar altın bulundurmalıyız Bu yedek akçe olarak ayırmanız gereken altının miktarı altın varlığınızın toplam vadesiz sorumluluklarınıza oranıdır Buna karşılık oranı denir Bu yarattığımız dünyada rezerv değerimiz altın. İleride bu altın sisteminden çıkacağız, o zaman rezerv değerimiz nakit olacak. Ama şimdilik daha kolay olacağını düşündüğüm için altın kavramıyla devam edelim Bu bankanın karşılıklar oranı, altın varlıklarının toplamı bölü toplam vadesiz sorumluluklardır. Burada toplam sorumluluklar diyemiyorum çünkü aslen bizim örneğimizdeki sorumlulukların tamamı vadesiz yani her an altına dönüştürülmeleri talep edilebilir. Fakat bir banka çok uzun vadeli ve ödeme ertelemeli mesela on yıl sonra ödemeye başlayacağı krediler de alabilir Böyle bir durumda bunun ödenmesi için şimdiden kenara yedek akça ayırması gerekmez. Bu resmi tanım ile başka bir yerde karşılaşmayacaksınız çünkü çoğunluk artık altın standardını terk etmiş durumda O zaman toplam vadesiz sorumluluklarımız neler olacak? Bu örnekteki toplam banknotlar ve vadesiz hesaplar veya çeke tabi mevduat hesapları. Günün koşulları ile ilgili bilgi vermek açısından söylüyorum bir süre sonra her bankanın kendi banknotunu bastığı dünyayı da terk edeceğiz. Bakalım bu banka için oran neymiş? Toplam altın varlığımız 500, peki vadesiz hesaplarımızın toplamı nedir? 100, 200, 300, 400, 600 ve sanırım burada da bir 100 var; 700. Yapmış olduğum hesaba göre toplam vadesiz sorumluluklarım 700 ve bankanın altın varlıkları toplamı da 500 Bu bankanın karşılık oranı oldukça yüksek , 5 bölü 7. Ne eder? Sanırım, yüzde 62. Eğer doğruysa hayır durun durun. Şöyle kafamdan bir hesap yapayım 50’de kaç 7 var, 7 kere 7, 49 eder Evet yaklaşık 71%. Bu bankanın karşılık oranı 71%. Bankaların daha fazla varlık yaratarak ve kredi dağıtarak bilançolarını büyütmelerini engelleyen şey işte bu karşılık oranı. Banka denetçileri karşılık oranınız, yani vadesiz yani çeke tabi mevduat hesaplarınıza karşılık olarak tutmanız gereken yedek akçe mevduat munzam karşılığı olarak da isimlendirilir, şu kadardır diyebilirler. Monotonluğu ortadan kaldırmak için rengi değiştirelim. Artık karşılık metası olarak altın kullanılmasa da günümüzde bu oran 10% civarında. Ama güvenli davranmak isteyerek zorunlu karşılık oranını 20% yapmak isteyebilirler. Diyelim ki mevduat munzam karşılığınız 20%. Bunun anlamı zaman içerisinde belirtilen her hangi bir anda mudilerinin 20%’den fazlası paralarını talep etmeyecektir Bankanın bu orana göre likiditesi olacaktır. Ve vaadini yerine getirebilecektir. Çünkü tüm bu insanlar zaman içerisinde belirtilen her hangi bir anda bankaya gidip altınlarını geri alabileceklerini düşünür. Bu sistemin çalışması güvene dayalıdır. Güvenin olması içinse birisi parasını istediğinde banka bu konuda iyi olmalıdır. Banka bunu anında ödeyebilir olmalıdır. Banka denetçileri bankanın devamlılığını ister, devamlılık içinse likit rezerv gerekir. Bizim bankamız için karşılık oranı 71% idi. Bu krediler bir iki yıl için verilmiş olabilir. Eğer bu dönemde insanların 71%’den daha fazlası paralarını çekmek istemezlerde problem yaşamayız. Şayet her ne gibi tuhaf bir sebepten olursa olsun birden bu insanların 80%’i vadesiz hesaplarını ya da banknotlarını altına çevirmek isterlerse banka elindeki altınla bu talebi karşılayamaz. Bu çok kötü bir durumdur. Bu bir bankaya hücum durumudur Bunun kötü bir şey olmasının birkaç sebebi var Biri, bu vadesiz mevduat hesaplarınızın o kadarda harika olmadığını gösterir Çünkü istediğiniz anda altınınızı geri alamıyor olursunuz bunun nedeni ise insanlar bankadakinden daha fazla altın talep etmeye başlamıştır Diğeri ise, sitemdeki herkes size güvenini kaybedecek ve “belki de o güzel tapınak benzeri binalara sahip olan bankalar düşündüğüm kadar güvenli değilmiş” diyecekler. Dolayısıyla herkes parasını çekmeye çalışacak Buna “Bankaya hücum” durumu denir. Bu örnekte eğer bu 300 altın değerindeki kredinin gerçekten karşılığı varsa ve geri ödenebilecekse, aynı şekilde bu 100 altın değerindeki kredi de geri ödenebilecekse bu banka sorumluluklarını ödeme kabiliyetine sahiptir. Varlıkları sorumluluklarından daha fazladır. Yeterli zaman tanınırsa tüm sorumluluklarını geri ödeyebilir. Şayet bu tüm bu insanlar bir anda gelip 500 altın yerine 600 altın çekmek isterlerse Aslında 700’de isteyebilirler ve bu tutarı hemen alamazlarsa sistemdeki herkes güvenini yitirecek ve büyük ihtimalle herkes tüm parasını çekmek isteyecektir. Bu durumda tüm sorumlulukların ödenmesi gerekir. O zaman banka belki elindeki varlıkları satmaya çalışacak, bu kredileri başkasına aktarmayı deneyecek ya da birilerinden alacaktır Tahmin edersiniz ki, bu büyük bir karışıklık yaratacak ve tamamen güvene dayalı olan sistem çökmeye başlayacaktır. Her neyse, ilk sorumuz krediler vererek ve vadesiz hesaplar oluşturarak bilançomuzun varlıklar ve sorumluluklarını nereye kadar arttırabileceğimizin sınırı nedir idi. Ve bu sınır denetçiler tarafından belirlenen karşılık oranıyla hesaplanır. Bir sonraki videoda görüşmek üzere hoşça kalın