Kartel hilesi

Merhabalar. Bu videomuzda, duopol konusu üzerinde duracağız. Ama önce Duopol neydi bir hatırlayalım bir mala veya hizmete ilişkin pazarın tamamını veya çoğunu sadece iki üreticinin yada servis sağlayıcısının hizmet sağlayıcısının paylaşmasıydı duo iki demek zaten. Eğer birkaç üretici olsaydı buna oligopol piyasa diyecektik. Pazara hakim olan bu iki üreticinin kendi aralarında anlaşarak üretimi sınırlandırması durumunda peki neler olur. Aslında aralarında anlaşma yapmaları kanunen yasak bunu da unutmamak lazım. Ama şimdi iki üretici aralarında anlaşsalardı neler olurdu ve anlaşmış olmalarına rağmen bu üreticilerden yada hizmet sağlayıcılarından bir tanesi anlaşmaya uymasa ve gizlice üretimini artırsaydı neler olurdu bu konularda biraz düşünelim. Aslında anlatacağımız işleyiş oligopol yapılara da uyuyor, ama biz kolaylık olsun diye sadece 2 üretici üzerinden yani duopol olarak düşüneceğiz. Şimdi ne dedik pazarın çoğunu kontrol eden büyük bir kısmını kontrol eden 2 büyük üreticimiz var dedik. Diyelim ki şirketler birbirlerine çok benziyorlar, marjinal maliyet eğrileri de buradaki gibi. Her ikisinin marjinal maliyet eğrileri bu şekilde İkisinin ortalama maliyet eğrisi de bu. Bu şirketlerin her şeyi o kadar birbirine benziyor ki, sadece tek bir eğri çizelim bu marjinal maliyet ve bu da ortalama maliyet eğrisi olsun. Bunun piyasa dengeleri açısından ne anlama geldiğine bakalım şimdi biraz. Bir maliyet belirleyelim. Firmalardan birisi için düşünelim, bu marjinal maliyetle hangi üretim seviyesinde olacak? Bu marjinal maliyetle şuradaki üretim seviyesinde olacak. Ama birbirine çok benzeyen iki şirketten bahsediyorsak, bu marjinal maliyetle bunun iki katı üretim kapasitesi olacak. İki firma için düşündüğümüzde şurada olacaklar yani. Bu marjinal maliyetle bir firma şu adette üretiyor olacaktı iki firma olunca bunun iki katını üretebiliyor olacaklar, özellikle de maliyet yapılarının tıpatıp aynı olduğu düşünüldüğünde bu mantıklı. Yani yaptığımız şey, bu eğrinin üzerine, aynen kendisi kadar eklemek. İki firmanın birlikte marjinal maliyet eğrisine baktığımızda, bir firma için olan eğrinin iki katını göreceğiz. Burada sarı renkle çizdiğime benzeyecek. Piyasa sadece bu iki firmadan oluşuyor demiştik dolayısı ile bu marjinal maliyet eğrisi aynı zamanda bütün pazar için de geçerli. Aynı şey ortalama toplam maliyet için de tabii geçerli. Buradaki bir firma için ortalama toplam maliyetse bunun anlamı şu kadar üretim yaptıklarıdır, ama iki firma birlikte düşünüldüğünde iki katı miktarda üretim yapabilirler. Yani iki firma iki kat fazla üretim demek. Yani iki firmanın toplamı için çizdiğimiz ortalama toplam maliyet eğrisi de bir firma için çizdiğimiz eğrinin iki katı olacak. Pazarın tamamının ortalama maliyet eğrisi ise bu şekilde oluşacak. Tek firma için turuncu, pazarın tamamı için ise kesikli sarı çizgiyi kullandık. Şimdi düşünelim, eğer bu iki firma aralarında anlaşabilselerdi, doğru fiyat nerede oluşurdu? Eğer bu iki firma güçlerini birleştirip bir tek yani tek bir şirket gibi hareket etselerdi, monopol yani bakalım neler olurdu. Buraya şimdi bir de pazarın toplamı için talep eğrisini eklememiz lazım çizelim hemen. Pazara ilişkin talep eğrisini çizdik, şimdi bir de marjinal gelir eğrisini çizmemiz gerek. Bu iki firmanın birlikte hareket ettiklerini düşünerek çizicez şimdi bu eğrileri. Birlikte hareket ediyorlar, aynen monopol gibi. Eğer monopol gibi hareket ederlerse, marjinal gelir eğrilerinin eğimi toplam talep eğrisinin iki katı olur. Yani buradaki gibi şekillenir. Yazalım buraya, pazarın marjinal gelir eğrisi. İşte buradaki pazarın marjinal gelir eğrisi. Şimdi özetleyelim, iki firma monopol gibi birlikte hareket ediyorlar çizgili eğri bu çizgili eğri marjinal maliyet eğrileri buradaki ortalama toplam maliyetleri ve bu da marjinal gelir eğrisi. Eğer birlikte monopol gibi davranıyor olsalardı en uygun adet, yani optimal adet ne olurdu? Optimal adet tam burada olurdu marjinal gelirin marjinal maliyete eşit olduğu bu noktada olurdu. Bu noktanın öncesinde marjinal gelir marjinal maliyetten yüksek olduğu için, üretmeye devam etmek isterler. Marjinal kelimesini bu arada bildiğinizi düşünüyorum, ama yine de kısaca açıklayalım üretilen son birimin katkısı gibi düşünebiliriz. Üretilen son birimin getirdiği maliyet, üretilen son birimin sağladığı gelir gibi. Ne demiştik, şimdi bu noktaya kadar üretmek isteyecekler ama bu noktadan sonra marjinal maliyet marjinal gelirden daha yüksek olduğu için üretmek istemeyecekler. Zira bu noktadan sonra, ürettikleri her birim onlara zarar yazacak. Sonuçta üretecekleri miktar bu kadar. Bu üretimle fiyat ne olur bakalım pazarın talep eğrisine gidiyoruz fiyat bu kadar olur. Birim başına ortalama maliyet ise şuradaki noktalı eğriye bakalım bu da birim başına ortalama maliyetleri. Birim başına kar neye eşitti birim başına gelir eksi birim başına gider. Yani buradaki yükseklik onların karları. Şimdi bu yükseklikle toplam adeti çarparsak toplam karlarını bulacağız, eğer gerçekten monopol gibi davranıyorlarsa tabii. Diyelim ki buradaki yükseklik 10 olsun ve monopol gibi davrandıklarında üretecekleri adet de 50 olsun. Buradaki toplam kar ne olacak karları 500 Dolar olacak. Eğer iyi koordine olurlar ve monopol gibi davranabilirlerse karları 500 Dolar olacak. İki firma da bu durumun farkına varıyorlar, ve bir anlaşmaya varıyorlar. Her ikisi de bu miktarın yarısını üretecekler ve böylece oluşan karı paylaşmış olacaklar. Toplam üretim 50 demiştik yani her iki firma da 25'er tane üretecek. Ürettikleri bu malın satış fiyatı şurada, maliyetleri de burada. Şimdi şirketlerin her birine ayrı ayrı bakalım zira buradaki maliyet şuradakinin iki katı ve noktalı sarı eğri ile gösterilmiş olan ortalama birim maliyet daha yüksek turuncu eğrinin neredeyse iki katı yani her iki firma da bu kadar birim başına kar çarpı 25 adet ne ediyorsa onu kazanacak. Kar dediğim yer de burası, turuncu bölge her bir firma 500'ün yarısını kazanacak, yani firma başına 250. Şimdi, bu firmaların biri veya ikisi birden bu aralarındaki anlaşmayı gizlice ihlal ediyorlar. Şimdi bu konuyu bir düşünelim. Firmalardan birisi anlaşmaya uymaktan gizlice vazgeçerse neler olucak. Şimdi diğer firma 25 adet üretmeye devam ediyor. Ama bu firma diyor ki: 'Bu fiyat süper, çok da güzel kar yapıyorum ben çaktırmadan 10 birim daha fazla üretivereyim.' Yani bu firma 25 birim yerine 35 birim üretmeye başlayacak. Bu firma 35 adet üretmeye başlıyor ve diğer firma aralarındaki anlaşmaya sadık kalıyor ve 25 adet üretmeye devam ediyor toplama bakalım şimdi pazardaki toplam üretim 60 birime yükseliyor. Peki şimdi toplam kar ne kadar olucak? Talep eğrisinden yukarı doğru gidelim yeni fiyat burada oluşacak. Birim başına üretim maliyeti buradaydı. Ama üretim adeti artık 60 dolayısıyla karları da şimdi maviyle taradığım bu bölge olacak. Burada talep eğrisiyle ortalama birim maliyet eğrisinin birbirine yaklaştığını görüyoruz. Diyelim ki buradaki yükseklik 8 olsun. Birim başına 8 Dolar kar çarpı 60 birim. 60 birim çarpı 8 Dolar, toplam kar o zaman 480 Dolar eder. Eğer taraflardan birisi anlaşma koşullarını gizlice ihlal ederse olan bu. Toplam kar düştü. Bu son derece mantıklı bir gelişme, zira marjinal gelirinizin marjinal maliyetinizden yüksek olduğu noktanın üstünde üretim yapıyorsunuz. Marjinal maliyetiniz artık marjinal gelirinizden daha yüksek yani zarar oluşuyor yani üretilen her birim zararı artırıyor zaten bu sebeple toplam kar 500'den 480'e düştü. Ama anlaşmayı gizlice ihlal eden bu şirketin bu işten karı ne oldu bir bakalım. 35 birim üretiyor ve satıyor birim başına 8 Dolar kar ediyor yani buradaki bütün alan 35 çarpı 8 Dolar yani 280 Dolar eder. Anlaşmaya sadık kalan firma ise karın geri kalanını alıyor. Toplam kar ne idi 480 Dolar'a inmişti anlaşmaya uymayan bu şirket 280 Dolar kazandığına göre anlaşmaya sadık kalan taraf sadece 200 Dolar kaldı. Yani anlaşmayı gizlice bozan taraf, üretimini optimal noktanın ötesinde yükseltmekten aslında karlı çıkmış durumda. Şirketinin karını 250 Dolar'dan 280 Dolar'a yükseltti kendi açısından baktığında mantıklı. Şirketi açısından avantajlı bir durum sağladı. Ama bu arada pazardaki toplam karı düşürdü. Anlaşmaya sadık kalan taraf ise bu işten zarar gördü. Bu konuya devam edeceğiz, şimdilik hoşça kalın.