Matisse'in "Resimlendirilmiş Kitap Çalışması: Jazz" İsimli Eseri

Matisse'nin, Jazz isimli eserini ilk keşfettiğim anı hatırlıyorum. Hayran kalmıştım. Hayatınızda bir şeylerin değiştiğini farkettiğiniz anlardan biriydi. Müzede, kitap resimleri olarak kullanılmış olan yirmi baskıyı içeren bir portföy mevcut. Matisse, Jazz isimli eseri için boyadığı kağıt parçalarını kullandı. Bu kağıt parçalarını değişik şekillerde kesti ve yerleştirdi. İlk başlarda eserin geçici ismi "Sirk"ti. Kitapta palyaço, trapezci ve gösteri yapan hayvan resimleri yer alıyordu. "At, Binici ve Palyaço" adlı resimde, binici sağ üst köşedeki siyah beyaz tasarımlarla, palyaço ise sol alt köşedeki siyah ve yeşil çizimlerle gösterilmiş. Sirk eğitmeniyse sadece kamçısı olan sarı kıvrımlı çizgiyle ifade edilmiş. Aynı zamanda resimlerde gizli bir huzursuzluk duygusu hissediliyor. Sonuçta Jazz isimli eser, İkinci Dünya Savaşı'nın korkunç yılları esnasında yapılmıştı. Matisse, tekrarlayan bir şekilde gizli tehlike, esaret ve ölüm temalarına gönderme yapıyor. "Beyaz Filin Kabusu" isimli resimde, bir topun veya taburenin üstünde durup gösteri yapmakta olan bir sirk filini görüyoruz. Matisse bu görseli "ormanda geçen kayıp çocukluğunun hayallerini kuran esir bir fil" şeklinde açıklıyor. Filin ızdırabını onu ok gibi delip geçen kırmızı alevler sembolize ediyor. Bu kitap, savaş esnasında oluşturulmuştu. Yani, insanların ailelerinden koparılıp mahkum edildiği zamanlarda. Jazz'daki resimler, çok farklı açılardan okunabilir. Fransız argosunda sirk eğitmeni anlamına gelen "Mösyö Loyal" isimli resim, General de Gaulle'in profilini, yüzünün yandan çizimini gösteriyor. Bu resim tersine çevrildiğindeyse, yüz ağzı açık kılıç tutan birine dönüşüyor. Kitapta Ikarus isimli bir resim yer alıyor. Fransızca bir kelime olan "icarisme", trapezde yapılan bir harekete işaret ediyor. Bu yüzden, görünüşte bu resim sirk çadırının içindeki parlak ışıkların arasında gösteri yapan bir trapezciyi gösteriyor diyebilirsiniz. Ama aynı zamanda, denize düşen trajik İkarus figürünü de gösteriyor olabilir. Hatta belki de, üzerinde mermi deliği olan bir figürü. Matisse bize cenazeleri, kılıçları ve bıçak atanları gösteriyor. Muhteşem, bilinç altına yönelik görseller bunlar. Ama aynı zamanda bir endişe duygusu da hakim. Herhangi bir sanat eserinden aldığım zevk, o sanat eserinin tarihteki, siyasetteki ve sanatçısının hayatındaki yerini anladığımda artıyor. Çoğu zaman ilk bakışta gördüğünüz şey görselin sunduklarının sadece küçük bir parçasıdır. Bu konuda Jazz'dan daha iyi bir örnek düşünemiyorum.