Kolektif Davranışın Özellikleri: Çılgınlık, Kitle Histerisi ve İsyanlar

Kolektif Davranışın Özellikleri: Çılgınlık, Kitle Histerisi ve İsyan Birkaç videodur normlardan ve sapkınlıklardan bahsediyoruz. Bireysel düzeyde norm ve sapkınlık algılarının nasıl değişebildiğini konuşuyoruz. Peki ya çok sayıda birey hızla ve rastgele bir biçimde toplum normlarına aykırı davranışlar sergilemeye başlarsa? O zaman ne olur? Sosyolojide, bu fenomene "kolektif davranış" adı veriliyor. Kolektif davranış, grup davranışıyla aynı şey değil. Bunun birkaç nedeni var. İlk olarak, kolektif davranış genellikle sınırlı bir süre boyunca devam eder. Kısa süreli toplumsal etkileşimlerden oluşur. Grup davranışıysa uzun süreli toplumsal etkileşimlerden meydana gelir. İkinci olarak kolektif davranış süre açısından sınırlı olsa da, toplumsal açıdan sınırsızdır. Toplumsal sınırlar ortadan kalktığından, kolektif harekete herkes dahil olabilir. Gruplarsa çoğu zaman dışlayıcıdır. Mesela üyelik gerektirebilir. Evet son olarak, grup normları genellikle güçlü ve iyi tanımlanmış normlardır. Diğer yandan, kolektif davranışta geçerli normlar zayıf ve gevşektir. Kolektif davranış toplumca kabul gören normları ihlal eder ve bazen çok yıkıcı sonuçlar doğurabilir. Grup davranışıyla aynı şey olmasa da, çoğu zaman grup dinamikleri yüzünden tetiklenir. Sosyal psikoloji videolarında bahsettiğim "kimliksizleşme" kavramı gibi. Ayrıntıya girmeyeceğim ama şunu bilin yeter: Grup dinamikleri zaman zaman insanları normal koşullarda yapmayacakları şeyleri yapmaya iter. Ve aynı grup dinamikleri bir kolektif içerisinde de etkili olabilir. Sosyologlar, kolektif davranışı üçe ayırıyor. Çılgınlıklar, kitle histerileri ve isyanlar. Bu terimleri daha önce duymuş olsanız gerek. Anlamları hakkında da aşağı yukarı bir fikriniz vardır mutlaka. Ama ben bunları bir sosyoloğun bakış açısıyla tartışacağım. Resmi tanımlarından bahsedeceğim. Şimdi, biraz ayrıntıya girelim. Çok kısa sürede çok popüler olan ve neredeyse aynı hızla gözden düşen şeylere "çılgınlık" denir. Çılgınlıklar genelde çok kısa sürse de bu süre zarfında çok sayıda insanı etkisi altına alır. Dahil olunan çılgınlığın normal davranışla paralel olması şart değildir. Bir eylem, çok büyük bir kitle tarafından "cool" veya ilginç bulunduğu için çılgınlık halini alır. "Tarçın yeme gösterisi," çılgınlığa çok iyi bir örnek. Belki Youtube'da izlemişsinizdir. Amaç, bir çorba kaşığı dolusu tarçını bir dakika içerisinde yemek. Tabii gösteriyi videoya kaydedip internette yayınlamanız gerekiyor. Çocuk oyuncağı gibi görünse de, denemenizi hiç tavsiye etmem. Yapanların çoğu sonuçta öğürüyor, öksürüyor, hatta kusuyor. Kulağa aptalca geliyor ama öyle değil mi? Normalde kimin bir dakika içerisinde bir kaşık tarçın yemesi gerekir ki? Çok aptalca olmasına ve kesinlikle normal bir davranış olmamasına rağmen Youtube'da arayacak olursanız 600 binin üzerinde deneme yapıldığını görürsünüz. Ama gösterinin büyüsü kaçınca ve insanlar bu denemenin yarattığı hoş olmayan sonuçları fark edince, gösteri bütün popülaritesini yitiriverdi. Ve çılgınlık da sona ermiş oldu. İşte çılgınlık böyle bir şey. Kolektif davranışa bir diğer örnek de, kitle histerisidir. Kitle histerisinde, başa çıkılmaz yanılsamalar ve endişeler yaşayan büyük gruplar söz konusudur. Tepkiler çok hızlı yayılır dedikodu ve korku üzerinden çok sayıda kişiye ulaşır. Kitle histerisi, genelde olumsuz haberlere veya olası bir tehdide karşı panikle verilen tepkilerden oluşur. Hafif kitle histerisine iyi bir örnek deprem söylentilerine karşı verilen tepkilerdir. Televizyon kanallarının sürekli olarak büyük bir depreme dair öngörüler yayınlaması çoğu insanda korku yaratır. Bu korku söylentilerle birleştiğinde, insanlar mantıklı hareket edemez hale gelir. Hiçbir sarsıntı yokken sokakta sabahlayacak, en ufak sarsıntıda camdan atlayacak duruma gelirler. Özetle, mantıklarını yitirirler. Deprem haberleri, bir kitle histerisini tetiklemiştir. Fakat kitle histerisi, psikoloji kaynaklı da olabilir. Örneğin birçok insan, birden bire aynı hastalığa yakalandığına inanmaya başlayabilir. Üstelik hasta olmamalarına rağmen hastalığın fiziksel belirtilerini gösterebilirler. Bu durum "kitlesel psikojenik hastalık" veya "epidemik histeri" olarak da adlandırılır. Yakın geçmişten bir örnek olarak Amerika Birleşik Devletlerindeki şarbon saldırılarını gösterebiliriz. Şarbon saldırısı haberlerinin hemen ardından 2 bini aşkın yanlış şarbon alarmı verilmişti. Şarbon enfeksiyonunun fiziksel belirtilerini gösteren veya hastalığa yakalanmaktan korkan birçok insan hastanelere başvurmuştu. Halbuki bu insanların enfeksiyon kapma riski yoktu çünkü şarbon basiliyle temas etmemişlerdi bile. Yalnızca temas ettiklerini sanıyorlardı. Ama yine de hastalığın semptomlarını gösteriyorlardı ve bu semptomlar gerçekti. İşte kitle histerisi böyle bir şey. Bu videoda bahsedeceğimiz son kolektif davranış türü de, isyan. İsyan, büyük bir insan grubunun birden bire sapkın davranışlar içine girmesi olarak tanımlanabilir. Vandalizm, şiddet ve diğer suçlar bu sapkın davranışlar arasında sayılabilir. İsyanlar genellikle bir kaos ortamı yaratır ve şehirlerde milyonlarca Liralık zararlara yol açar. Ayaklanan bireyler toplumsal normların çok dışında hareket edebilir ve çok yıkıcı davranışlarda bulunabilir. Özel mülklere zarar verebilir, hırsızlık yapabilir ve tüm kanunları hiçe sayabilirler. İsyanlar çoğu zaman aktif ve kolektif bir muhalefet veya itiraz olarak görülür. Ve sorun olarak algılanan şeyler yüzünden ortaya çıkar. Örneğin bir spor müsabakasının sonucuna yönelik öfke; yaşam veya çalışma koşullarından bıkkınlık ya da ırklar veya dinler arasındaki anlaşmazlıklar, isyana yol açabilir. İsyanın gerekçesi haklı olsa bile grup, tüm topluma zarar veren yasa dışı eylemlerde bulunabilir. İşte isyan da bu. Böylece kolektif davranış türlerinden bahsetmiş olduk. Çılgınlık, kitle histerisi ve isyanı kısaca anlattık. Bu terimleri muhtemelen daha önce de duymuştunuz ama umuyorum ki artık sosyolojide ne anlama geldiklerini daha iyi biliyorsunuz. Hoşcakalın.