Kolomb Öncesi Amerika Kıtaları

Bir zamanların devasa şehrinin kalıntıları, etrafı göllerle çevrili olan Meksiko'nun kuzeydoğusu, hâlâ hayranlık uyandırıyor. 6,4 kilometre uzunluğunda bir cadde, apartmanların karmaşık bir ızgara modelinin, renkli duvar resimlerinin; 210 metre uzunluğunda ve genişliğinde bir piramidin ve de büyük ihtimalle, dönemin zengin liderlerinin öbür dünyaya geçmeleri için onlara eşlik eden ve haraç sayılan, bir zamanlar 200 kişinin kalıntılarını barındıran başka bir piramidin içinden geçiyor.

Çöküşünden sonra Aztekler tarafından keşfedilen şehir Teotihuacán olarak adlandırılmıştır. İsim kabaca "tanrıların şehri" olarak tercüme ediliyor. Maalesef bu şehir ve yöneticileri ile ilgili bilgi içeren yazılı kaynak ya da sanat eserleri günümüze ulaşmamış. Farklı arkeolojik yöntemlerle, şehir merkezinin MS 300 ve 600 arasında muazzam bir güce sahip olduğunu biliyoruz. Teotihuacán büyük ihtimalle 200.000 insana ev sahipliği yapan bir dev bir şehirdi, çevresini oluşturan 25.900 kilometrekarelik alanı yönetiyordu ve orduları neredeyse 1.000 kilometre uzaktaki bölgeleri bile kolonileştirmeyi başardı.

Teotihuacán'ı bu kadar güçlü yapan neydi? Bu şehir hakkındaki birçok sorunun hala cevaplanmamış olmasına rağmen, böyle büyük bir şehrin gelişiminin ve sahip olduğu şehir planlamasının güçlü merkezi bir devlet olmadan olamayacağını biliyoruz. Karmaşık şehir yapısı ve devasa tapınakları, güçlü bir yönetim ve ciddi sermaye gerektirmiş olmalı.

Teotihuacán ve diğer toplumlar arasında ticaretin olduğunu da biliyoruz. Örneğin, obsidiyenden—volkanik camdan yapılmış siyah ve parlak bir materyal— yapılmış aletler Maya topraklarında bulundu. Benzer şekilde, Teotihuacán stili çömlekçilik Mezoamerika boyunca görüldü. Bu durum, Teotihuacán'ın bölgedeki erişimine, gelişimine ve ilerlemesine dair önemli bir kanıt oluşturuyor.

Şehrin büyümesini gösteren bir diğer kanıt da Teotihuacán ordusunun MS 378'de Maya şehri Tikal'e varışını kaydeden belgelerin bulunması. Bu yazılar Teotihuacán'ın yerel hükümetler kurduğunu da gösteriyor.

Bu durum, Amerika Kıtası'nın geçmişinde bölgesel güçlerin kaynakları kontrol etmek ve birbirine bağlı toplumlar inşa etmek için kullandıkları eski yöntemleri de anımsatıyor.

Soru: Teotihuacán'daki şehir planlaması ve piramitler devletin gücü hakkında ne öne sürüyor?

Olmeklerden sonra Mezoamerika'ya yerleşen bir insan grubu olan Mayalar, bugünün Meksika, Guetamala, Honduras, Beliz ve El Salvador'unda yaşadılar. Bu geniş alanda farklı Maya toplulukları ve şehir devletleri ortaya çıktılar. Bu durumun sonucunda yerel hükümdarlar ticaret yollarına ve ürünlere ulaşım için birbirleriyle güç mücadelesine girdiler. O zamandan günümüze ulaşan sanat eserleri, bu hükümdarların kendi krallıklarında mutlak güç sahibi olduklarını ve büyük ihtimalle halkları tarafından kutsal varlıklar olarak görüldüklerini öne sürüyor.

MÖ 3. yüzyıldan başlayarak, Mayalar günümüz Guatemala'sındaki bereketli yaylalara yerleştiler. Büyük bir şehir olan Kaminaljuyú, şu anki Guatemala Şehri'nin yakınında bulunuyordu; etkileyici tapınakları ve orta Meksika'ya giden ticaret yollarına erişimi ile dikkat çekiyordu. Ancak MS 4. yüzyılda Teotihuacán, Kaminaljuyú'yu kolonileştirdi.

Mezoamerika'yı birleştirebilen bir imparatorluğun olmayışı, muhtemelen zor coğrafi şartlar ve birbirleriyle sürekli mücadele içinde olan çok sayıda hükümdarın var oluşundan kaynaklanıyordu. Maya şehirleri, yağmur ormanlarından yaylalara uzanan farklı coğrafi şartlara sahipti ve bu da birden çok şehri yönetmeyi zorlaştırıyordu.

Günümüz Peru ve Bolivya'sı olan Andlardaki ilk topluluklar, tıpkı Mayalar gibi coğrafi engellerle yüzleştiler. Yükselen And dağları ve kıyı çölleri farklı grupların birleşmesini ve erişimi zorlaştırdı, ancak dağlardan gelen kar yağışı eridikçe tarımı kolaylaştıran bir nehirler ağına oluşturdu. Peru'nun kuzey kıyısındaki Moche uygarlığı başarılı bir sulama sistemi geliştirerek mısır, pamuk, fasulye ve kabak yetiştirmeyi başardı.

Daha da doğuda, kuzey yaylalarında Wari, dağların kendisini tarım alanı olarak kullandı; dağlardan aşağı akan erimiş karı kullanarak yamaçları suladılar. Kanıtlar ayrıca Wari krallığının şehir merkezini ticaret yollarına bağlayan şehir planlaması ve karayolları geliştirdiğini de gösteriyor.

And krallıkları, kıyılardan deniz ürünleri ve yüksek ovalardan patates ve kinoa gibi gıdaların ticareti ve bölgeye ithalatını kontrol etmeye çalıştı. Krallıklar, ticaret yollarına daha kolay erişim sağlamak için şehir merkezlerini dağlara göre daha alçak noktalara konumlandırdılar.

Geniş imparatorluklar yaratmada başarılı olamasalar da Mezomerika ve And Dağları'ndaki ilk topluluklar, merkezi hükümetli devletler inşa etmeyi başardılar. Topraktan mahsul almak için sulama yapılan alanlar; bu alanlardan elde edilen ürünleri ve refahı şehir merkezlerine ulaştırmak için inşa edilen seyahat ve ticaret yolları, topraklarını savunmak ve genişletmek için ise ordular kurdular.