Çin Hanedanlıklarının Yükselişi

Genel bakış

Zhou Hanedanı, temel Çin felsefelerinden bazılarının biçimlendiği bir dönem olan Savaşan Devletler Dönemi'ne neden oldu.
Savaşan Devletler Dönemi ayrıca Qin Hanedanı tarafından Çin'i tek bayrak altında toplayan ilk devletin kuruluşuyla sonuçlandı.
Qin Hanedanını, ondan daha uzun süre hüküm süren, topraklarını daha da genişleten, devlet otoritesini merkezileştiren ve iki bin yıl boyunca var olacak bir bürokrasi oluşturan Han Hanedanı izledi.

Savaşan Devletler Dönemi

Yüzlerce yıl boyunca çevresindeki vilayetlerdeki feodal yöneticilerin güçlenmesi sonucunda Zhou Hanedanlığı yavaş yavaş yıkıldı. Nihayetinde bu eyaletler Savaşan Devletler Dönemi olarak bilinen dönemin başlangıcında kraldan daha fazla güç kazanmışlardı. Bu dönem batı eyaleti Qin'in komşularını fethedip Qin Hanedanlığını kurduğu zamana kadar yaklaşık milattan önce 475'ten 221'e kadar devam etti. Qin hükümdarlığı, Çin'in tamamının ilk kez bir imparatorluk çatısı altında birleşmiş ollduğu için önemlidir.

Savaşan Devletler Dönemi boyunca yaşam ve yönetim hakkında bir hayli fazla görüş ve inanış ortaya çıktı. Bunların arasındam 3 önemli felsefi akımdan bahsetmek gerekir: Konfüçyüsçülük, Kanunculuk ve Taoizm. Bu konuyu daha sonra geniş kapsamlı olarak "Savaşan Devletler Dönemi'nin Filozofları başlığı altında ele alacağız, bunun için şimdilik özetlemekle yetinelim:

Konfüçyüsçülük: Yaşlılarına ve toplumdaki üstlerine itaat etmek son derece sivil bir erdemdir; ahlak, saygı ve eylemciliği sürdürmek bir toplumun işler durumda olmasını sağlayan etkenlerdir.
Taoizm: İnsanoğlu, evrenin boyun eğmez isteklerine, kelimenin tam manasıyla tao gidişatına uymak zorundadır. Taoistler, devlet düzeni ve toplumun karmaşık işleyişinde bulunmaktan çok, kasıtlı olarak dünyevi konular hakkında bilgisizlik, kimseye muhtaç olmama ve önyargısız olmayı teşvik etmiştir.
Kanunculuk: Devletin faaliyetleri kişisel özgürlükten daha önemlidir ve kanunlara bağlılık en önemli erdemdir. Kanunlar mutlak uygulanmalı ve kanunlara uyulması için ne gerekiyorsa yapılmalıdır.

Komşularını fethetmek için uzun ve başarılı seferler düzenledikten sonra Qin devletinin kralı Zheng fethettiği altı devlet üzerinde zorbaca ve merkezi bir hükümranlık kurmuştur.
ne sahip olduğunu belirterek kendini Qin Hanedanlığının ilk imparatoru Qin Shi Huangdi olarak ilan etmiştir. Milattan önce 220'den 210'a kadar süren dönemde zalim bir hükümdardı ve Qin Hanedanlığı da ondan çok daha uzun yaşamadı. Bir sonraki Qin İmparatoru olan Qin Er Shi, üç kargaşalı yıl boyunca hüküm sürdü ve Qin Er Shi'nin ardından gelen Ziying, sadece 46 gün tahtta kalabildi.

Qin Hanedanı

Qin Shi Huangdi Kanunculuk akımını benimsedi ve bunu gösterdi. Gücü eline aldıktan kısa bir süre sonra, ifade özgürlüğünü kısıtladı. Qin Hanedanlığı'nı kuruluşundan yaklaşık bir asır sonra kaleme alan Han Hanedanı tarihçisi Sima Qian, imparatoru şöyle alıntılamıştır:

^{1}

Bu duruma karşı yöneticiyi kışkırtan bir şöhret damgasını destekleyen [Tarihçiler], yüce olarak saygı gösterdikleri yöneticiye muhalif bir tutum takınıyorlar ve iftira üretmek için daha az yetkiye sahip olan kişileri yönlendiriyorlar. Bu gibi davranışlar yasaklanmazsa, o halde üst çevrelerde yöneticinin otoritesi tehlikeye girecek ve daha alt çevrelerde küçük muhalif gruplar oluşacaktır. Bu nedenle, yasaklanmalıdır. Bunun için, tarihçilerin Qin devletine ait kayıtların dışındaki tüm kayıtlarının yakılmasını talep ediyorum.

Bu kayıtlardan görevleri gereği faydalanmakta olan akademisyenler hariç, İmparatorluğun herhangi bir yerinde [Zhou metinlerinin] kopyalarını veya felsefi metinleri elinde bulunduran insanlar varsa, bunları mutlaka yakmaları için yerel yöneticiye veya onun yönlendirdiği kişilere teslim etmeleri gerekir. Bu metinler ile ilgili konuşan her kim olursa olsun, ulu orta idam edilecektir. Geçmiş dönemleri anarak bugünü eleştiren birisi çıkarsa, ailesiyle birlikte idam edilecektir.

Gerçekten de, Çin'in akademisyenleri üzerinde resmi bir kısıtlama vardı. Kanunculuk dışındaki felsefi akımları anlatan pek çok metin yakıldı ve rakip gelenekleri sürdüren —Sima Qian aracılığı ile— Qin Shi Huangdi'nin 460 Konfüçyüsçü akademisyenin diri diri gömülmesi emredildi. Bununla birlikte, bu toplu gömülme işlemi, tarif edildiği gibi gerçekleşmemiş de olabilir. Belki de, kendini Konfüçyüs felsefesine adayan Sima Qian, Qin Shi Huangdi'nin kötü görünmesi için gerçeği abartmış olabilir.

Qin Shi Huangdi neden tarihçiler üzerinde baskı kurmak istedi?

İmparatorun Kanunculuk akımına olan inanç ve bağlılığı her şeyi etkilemiştir. Bir zamanlar savaşan devletler arasındaki bölünmeleri ortadan kaldıran ve soyluların gücünü körelten Qin Shi Huangdi, imparatorluk bürokrasisi ile köylüleri doğrudan yönetebileceği ve herkesin ulusal birlik adı altında birleşeceği çok sıkı bir düzen kurdu. Bu dönemde yaşanan İmparatorluk'un sıkı yönetimi, Patricia Buckley Ebrey'in Çin'in Cambridge Resimli Tarihi'nde yazdığı gibi Çin'deki her yaşamı etkilemiştir.

Sıradan insanlar da sert muamele gördüler. Bildirilen suçlar ödüllendirildi ve suçu kanıtlanan suçlular, ağır bir şekilde çalışma veya vücudunun bir uzvunu kesme gibi infaz yöntemleriyle ağır bir şekilde cezalandırıldı. Yasalara tamamen saygılı olan insanların bile zorunlu işçilik yapması gereken durumlar vardı; saraylar, yollar, kanallar, imparatorluk mezarları ve sur duvarları inşa etmek için birçok insan hem askere alınmış hem de cezai hizmete maruz bırakılmıştı. MÖ 212 yılında yeni bir devasa saray kompleksi inşa etmek için birkaç yüz bin kişi askere çağırıldı. Daha da fazlası, Büyük Duvarın [Çin Seddi] inşasında zorla görev aldı. (s.63)

Qin Hanedanı, günümüzde küçük bir bölümü ayakta olan Çin Seddi'nin inşasının başladığı döneme denk gelir. Önceden birbirleriyle savaşan devletleri ayıran, savunma amaçlı surlar Çin'in kuzey sınırına tekrar inşa edilmek üzere yıkıldı. Amaç; Xiongnu'yu, yani kuzeydeki bozkırlardan gelen ve tarım ile uğraşan yerleşim yerlerini yağmalayan göçebe atlıları durdurmaktı.

Qin Shi Huangdi'nin hükümeti sikke basmış, ağırlık ve ölçüleri standartlaştırmış, hatta bütün ticaret vagonlarının yollarda aynı tekerlek çukurları üzerinde ilerleyebilmesi adına tekerlek eksenlerini dahi standartlaştırmıştır.

Ne düşünüyorsun? Ağırlık ve ölçüleri standartlaştırmak ne anlama geliyor? Mesela, herkes bir milimetre veya bir kilogramın tanımı üzerinde anlaştıktan sonra, ne yapmaya başlayabilir?

Belki de en önemlisi, imparatorun Çin genelinde ortak bir yazı dili kullanımını emretmiş olmasıdır. Yeni birleşen ülke pek çok farklı dili konuşan insanlardan oluşuyordu, ancak Qin Shi Huangdi bütün bu dillerin aynı yazı diline aktarılmasını buyurdu. Bu durum, fermanlarının imparatorluğun her yerinde anlaşılmasını sağladı.

Qin'in İlk İmparatoru pek çok suikast denemesinden sağ kaldı ve sonsuza dek yaşamak fikrini saplantı haline getirdi. Çoktan ölümsüzlüğe eriştiğini düşündüğü kişilere karşı oldukça öfkeliydi. Sima Qian, Qin Shi Huangdi'nin sırf bir tanrıyı rahatsız etmek için kutsal bir ağaçlığı kestiği bir hikaye anlatır. Qin Shi Huangdi, Peng Lai'yi (Çinli ölümsüzlerin toprağı) bulmak için seferler düzenlemiş ve kendisine sonsuz bir hayat bahşedeceğini düşündüğü lingzhi mantarını bulmak üzere alimler yollamıştır.

Ölümsüzlüğe erişmeye çabaları İmparator'un sonunu getirdi. MÖ 210 yılında efsaneye göre (bir hayat iksirinin önemli bir malzemesi olduğu düşünülen) cıva zehirlenmesinden ötürü hastalandı ve öldü. Sarayda entrikalar başladı ve İmparatorluk ise kaosa sürüklendi. Varisler ve hizmetlileri peşi sıra öldürüldü ve uzak bölgelerde ortaya çıkan ayaklanmalar güçlenmeye başladı.

Liu Bang, şerif kral

Bu kaosun ortasında Liu Bang adında, Qin bürokrasisine doğduğu Pei bölgesinde (günümüzde Jiangsu olarak bilinen, modern Çin'in doğu kıyısında yer alan bölgede) şerif ve posta teşkilatı idarecisi olarak hizmet etmiş olan bir memur dikkat çekmeye başladı. Qin Shi Huangdi'nin ölümü ardından Qin Hanedanı çöktüğünde Liu Bang, sadık askerleri ve zeki askeri taktisyenler bir araya toplayarak isyan etti. Zayıflamış olan Qin Hanedanı'nı ve onun halefi olmak için yarışan diğer güçleri fethetti. MÖ 206 yılında Liu Bang kendini Han Gaozu, yani Han Hanedanı'nın ilk imparatoru ilan etti. Han Hanedanı, uzun süre ayakta kalan, başarılı bir imparatorluk oldu. Xin Hanedanı'nın araya girmesiyle gerçekleşen 14 yıllık küçük kesinti sayılmaz ise, Han Hanedanı 400 yılı aşkın süre ayakta kaldı.

Hükümdarlığı döneminde Liu Bang, ilk başta Qin Shi Huangdi'nin başlattığı sert merkezi kontrolü kısmen gevşetti; ancak Xiongnu tarafından gelen atlı göçebelerle - onları hatırladınız mı? - yaşanan bir çatışma, onu merkezi olmayan bir yönetimin İmparator'un hayatını koruyamayacağı yönünde ikna etti. Liu Bang heqin adı verilen, evlilikler aracılığıyla kurulan taktiksel ittifaklardan faydalanarak Xiongnu'yu yatıştırdı. 25 yıl zarfında üç ardışık Han imparatoru, kraliyet ailesinin üyelerini tek bir Xiongnu reisiyle evlendirdi.

MÖ 200 yılında Xiongnu konfederasyonu, Han İmparatorluğu ve diğer Asya ülkelerini gösteren bir harita, Xiongnu toprakları Han İmparatorluğu'ndan çok daha geniş ve Orta Asya'nın içlerine doğru devam ediyor. Görselin kaynağı: Thomas A. Lesserman, Creative Commons 3.0 atıf lisansı

Han İmparatorluğu, Qin dönemine ait bazı merkezi yönetim unsurlarını korudu. Örneğin, imparatorun idari gücünü temsil eden ve Chang'an'daki başkentten yüzlerce kilometre uzakta bile imparatorluk fermanlarını uygulamaya koyan bir bürokrasi (hükümet memurlarının yönetimi)'nin devamını sağladı.

Han İmparatoru Wu

Bu bürokrasi, MÖ 141 ve 87 yılları arasında hüküm süren Han İmparatoru Wu - ya da Han Wudi - tarafından daha da güçlendirildi. İmparator Wu, geniş topraklarında yasalarını uygulayabilecek yetenekli, eğitimli ve zeki memurlara ihtiyaç duyuyordu. Wu döneminde, içki, demir ve tuz üretimini ulusallaştırmak, yol ve su şebekelerinin inşasını denetlemek ve vergi toplamak için birçok çalışma gerçekleşti. Maalesef böyle insanların sayısı azdı; resmi yüksek öğretim kuruluşları yoktu, sadece Konfüçyüs gibi öne çıkan düşünürlerin felsefelerini öğrencilerine öğreten özel öğretmenler vardı.

İmparator Wu, genç erkekleri hükümet işleri için eğitmeyi amaçlayan bir imparatorluk edebiyat akademisi kurdu. Kadınlara ise aynı fırsatlar tanınmıyordu.

İmparatorluk akademisi, Konfüçyüsçülüğü ana felsefesi olarak benimsedi; böylelikle 1905'e kadar süren bir Konfüçyüsçü kamu hizmeti geleneği başlamış oldu.

İmparator Wu, Konfüçyüsçülüğü neden Çin'in resmi ideolojisi olarak seçmiş olabilir?

Tartışmaya katılmak ister misiniz?

Giriş Yap

Sıralama ölçütü:

Henüz gönderi yok.

İngilizce biliyor musunuz? Khan Academy'nin İngilizce sitesinde neler olduğunu görmek için buraya tıklayın.