İnsan Göçünün Nedenleri ve Etkileri

İnsan Göçü, insanların bir yerden başka bir yere yerleşme amacıyla yer değiştirmeleridir. Yer değiştiren insanların sayısı fazla olduğunda; tarihçiler, bu insanların yer değiştirme nedenlerini ve bu hareketlerin etkileri ile ilgili sorular sorarlar.

Genelleyecek olursak, insanların göç etmelerini etkileyen iki çeşit faktör vardır. İtici faktörler, kişinin yaşadığı yerde ortaya çıkan ve oradaki yaşamı, kişinin gözünde daha cazibesiz hale getiren durumlardır. İtici faktörlere örnek olarak siyasi huzursuzluk, çok fazla iş olanağı olmaması veya aşırı kalabalık bir nüfus verilebilir. Çekici faktörler ise potansiyel bir varış noktasında meydana gelir; burası göç etmek için çeşitli sebeplerin olduğu bir bölgedir. Çekici etkenlere örnek olarak daha iyi iş fırsatları veya daha önce bu yere taşınmış akraba veya arkadaşlar verilebilir.

Sanayi öncesi çağda, kuraklık, doğal felaketler ve iklim gibi çevresel faktörler insanların nereye göç edeceğine ilişkin kararlarını etkilemiştir. Bantu dilini konuşan insanların Orta Afrika'ya yayılması, çevre ve göç arasındaki bu ilişkiyi göstermektedir. Bantu halkının hareketini incelemeden önce, Bantu sözcüğünün tek bir topluluktan bahsetmediğini unutmamak gerekir. Bu dili konuşan kişiler, birçok kültürel uygulamayı paylaşan bir dil ailesini oluşturmaktadır. En çok konuşulanı Svahili olan, birkaç yüz tane farklı Bantu dili vardır.

Bantu dilini konuşan insanlar, MÖ yaklaşık 2000 yılından itibaren Batı Afrika'dan Orta ve Güney Afrika'ya yayılmışlardır. Aşağıdaki ilk haritayı inceleyin; buradaki sarı yerler ağırlıklı olarak Bantu dili konuşanların yaşadığı yerlerdir. Bantu dilini konuşanlar, iklimin Bantu tarım uygulamalarına uygun olduğu yerlere göç etmiş ve yerleşmişlerdir (aşağıdaki ikinci haritayı inceleyin).

Darı ve sorgum gibi, Bantu dilini konuşan çiftçiler tarafından yetiştirilen ürünlerin en iyi yetiştiği bölgeler, Sahra altı Afrika'nın çoğunu kaplayan tropik bozkırlardı. Bu durum, bölgeleri yeni yerleşim için en cazip yerler haline getirmiştir. MÖ 500'den önce Afrika ana karasına ilk muz getirilmiştir. Muz, yağmur ormanları iklimlerinde yetişebildiği için, muz yetiştiriciliğinin benimsenmesi, Bantu genişlemesi için daha da fazla alan sağlamıştır.

Bantu dilini konuşanlar ayrıca daha güçlü ve etkili araç ve silah üretmelerini sağlayan demir üretim teknolojisine de sahiptiler. Bantu dilini konuşanlar yaygın tarım uygulamaları ve farklı araç çeşitleri kullanmışlardır. Bu durum, Bantu'nun Orta Afrika'ya yayılışını takip etmeyi kolaylaştırmıştır. Örneğin, demir aletlerinin kazı alanlarında bulunması sayesinde arkeologlar, Bantular'ın yaşadığı bölgeler ile Pigmeler'in yaşadığı yağmur ormanlarını veya Koisanlar'ın yaşadığı daha kurak bölgeleri birbirinden ayırt edilebiliyorlar.

Bantu dilini konuşanlar yeni bir bölgeye göç etmeyi başardıkları için nüfus artmıştır. Bu da yerel kaynaklar üzerinde baskı yaratmış ve bazı insanları yeni yaşam alanları aramaya yönlendirmiştir. Sahra altı Afrika için nüfus tahminleri kesin olmasa da, tarım ve demir teknolojisinin yayılmasının sebep olduğu nüfus artışına yönelik eğilimi doğrulamaktadırlar.${}^1$‍

Belli bir alanda kaç kişinin yaşayabileceğini sınırlayan en önemli faktör, yiyecek üretebilme becerisidir. Pasifik Okyanusu'nun birçok küçük adasında görülen sınırlı alan ve sınırlı üretim kapasitesi, göçlere neden olmuştur. Tarih öncesi Pasifik için elimizde herhangi bir nüfus tahmini yok, ancak diğer kanıtlara dayalı bazı tahminler yapabilmekteyiz. Genel olarak, bir ada ne kadar büyükse o kadar fazla insanı barındırabilmiştir diyebiliriz.${}^2$‍

Pasifik'te seyahat etmeye en bariz engel, adalar arasında büyük açık okyanus mesafeleri olmasıydı. Pasifik Adaları'nda yaşayanlar, katamaran ve destekli bot- gibi teknolojiler ile çevre ve astronomi hakkındaki bilgi birikimlerini birleştirerek adalar arasında seyahat edebilmişlerdir.

Çeşitli palmiye meyveleri ve kök sebzeler gibi yenilebilir bitkiler, Pasifik'teki birçok adada doğal bir şekilde yetişmiştir. Ancak bunlar güvenilir gıda kaynağı olmadıkları için bölgeye göç eden insanlar yeni adalarda yetiştirmek üzere diğer ekinleri de beraberinde getirmişlerdir. Gölevez, Hint yer elması ve tatlı patates gibi nişastalı sebzeler, genellikle yağışlı iklimlerde yetiştikleri için Pasifik Adası halkı tarafından yetiştirilmiştir.

Pasifik Adaları'nda domuzlar, tavuklar ve köpekler gıda kaynağı olarak yetiştirilmiş ve insanlarla birlikte seyahat etmişlerdir. Sıçanlar da muhtemelen kasıtlı olarak getirilmemelerine rağmen, bu okyanus yolculuklarının birçoğuna katılmışlardır. Bu hayvanlar, insanların fazla müdahalesi olmadan hayatta kalabilmiş ve çoğalabilmişlerdir. Ancak, hayvan popülasyonunun yiyecek olarak beslenmesi ile ekinlerin korunması arasında bir denge tutturmak önemliydi. Örneğin pek çok topluluk, hayvanları yiyeceklerden uzak tutmak için ayaklıklar üzerinde duran gıda depoları inşa etmiş veya bahçe arazilerinin etrafına sazlıklardan ya da kayalardan oluşan çitler döşemiştir.${}^3$‍

Bantu dilini konuşan insanların Orta Afrika'ya yayılmasının çevre üzerinde bazı etkileri oldu. Yeni tarım ürünlerinin gelmesi ve çiftçilik tekniklerinin değişmesiyle doğanın görünümü de değişti. Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği vahşi hayvan türlerinin yer değiştirmesine sebep oldu. Tarım, Bantu dilini konuşan insanların daha hızlı çoğalmalarını ve yayılmalarını sağlamıştır. Tarım, aynı zamanda avcılık ve toplayıcılığa kıyasla çevre üzerinde daha gözle görülür bir etki yaratmıştır.

İnsanlar, pasifik bölgesinde yetiştirilen bitkiler ve hayvanlar sayesinde hayatta kalabilmiştir. Ancak bu eylemlerin adanın doğası üzerinde de etkileri olmuştur. Yerli olmayan bitki ve hayvanların Pasifik'e getirilmesinin yanı sıra insanların yaptığı bazı faaliyetler de bu adaların ekosistemlerinde değişikliğe neden olmuştur.

Paskalya Adası'na yerleşenlerin çevreyi neredeyse yaşanmaz hale getirmesi, Pasifik'teki insan kaynaklı etkinin en uç noktadaki örneğidir. İnsanlar ve onlarla birlikte seyahat eden sıçanlar, yerel kuş nüfusunu avlayarak yok etmişlerdir. Paskalya Adası sakinleri tüm büyük ağaçları keserek verimli toprakların erozyona uğramasına ve böylece tarımın daha da zorlaşmasına sebep olmuştur. Ayrıca adadan başka bir yere gitmek için kullanmak amacıyla tekne inşa edememişlerdir. İnsan kaynaklı bu tür eylemlerden ötürü ada, artık gittikçe artan insan nüfusunu destekleyememiştir.

Paskalya Adası en kötü durum senaryosudur, ancak bir adanın nüfusu aşırı arttığında ne olabileceğini göstermiştir. İnsanlar, çoğu adada, hayatta kalma ihtiyaçları ile yeni evlerini koruma arasında bir denge kurabilmiştir. Günümüzde göçlerin etkileri hala görülmektedir. Pasifik'te birçok adada yaşayan insanlar, bitkiler ve hayvanlar daha önceki göçlerin sonucudur. Afrika'daki Bantu dilini konuşan insanların yerleşeceği birçok toprak parçası olmuştur, ancak o sırada orada yaşayan diğer grupları da yerlerinden etmek zorunda kalmışlardır. Kıtaya yayılmış halde, Bantu dilini konuşan birçok insanın varlığı göçlerinin başarılı olduğunun bir kanıtıdır.