If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Bağlandığınız bilgisayar bir web filtresi kullanıyorsa, *.kastatic.org ve *.kasandbox.org adreslerinin engellerini kaldırmayı unutmayın.

Ana içerik

Antik Mezopotamya

Mezopotamya neden "medeniyetlerin beşiği" olarak adlandırılır? Sal Khan, Fırat ve Dicle Nehirleri yakınlarında kurulan ilk imparatorlukların tarihini anlatıyor.

Tartışmaya katılmak ister misiniz?

Henüz gönderi yok.
İngilizce biliyor musunuz? Khan Academy'nin İngilizce sitesinde neler olduğunu görmek için buraya tıklayın.

Video açıklaması

ve diğer videolarımız da 10-15 bin yıl öncesinden söz etmiştik ve tarım temel olarak Akarsu vadilerinde ortaya çıkmıştır demiştik Aslında tarımın ilk önce Akarsu vadilerinde ortaya çıkması şaşırtıcı değil Çünkü akarsular taşarak çevrelerindeki toprağa daha verimli yaparlar arkadaşlar çevrede yaşayan insanlar ve ettikleri ürünler için Böylece taze su sağlarlar Ayrıca akarsular mesela elde edilen mahsullerin bir yerden bir yere taşınmasında da işe yararlar tüm Bu nedenlerle ilk önemli medeniyetlerinde tarımın ilk ortaya çıktığı yerlerde olması hiç şaşırtıcı değil göreceğimiz ilk medeniyet Nil Nehri kıyısındaki antik Mısır bu medeniyeti indus Nehri boyunca indus vadisinde bu Çin'de sarıırmak ve yangtze Nehri boyunca da göreceğiz Ayrıca Mezopotamya'da Dicle ve Fırat nehirleri boyunca da göreceğiz Hadi gelin O zaman bu videoda Bu bölgelerden biri olan Mezopotamya hakkında konuşalım şimdi Mezopotamya kelimesi Aslında arasında anlamına gelen mez Oh ve ırmak nehir anlamına gelen potamus kelimelerinden oluşuyor yani Mezopotamya nehirler arasındaki bölge anlamına geliyor bu bölge çoğunlukla günümüzdeki Irak'ı kapsıyor şimdi burasının Medeniyetin beşiği ya da Medeniyetler beşiği olarak adlandırılmasının nedeni sadece tarımın geliştirildiği ilk yerlerden biri olması değil burası aynı zamanda pek çok başka ilk medeniyetinde kesişim noktasında bulunuyordu ve buradaki indus Vadisi medeniyeti antik Mısırlılar ve bölgede ortaya çıkan diğer medeniyetlerde var Bart tamam mı buraya kadar anlaştık herhalde Evet bu nedenle burasının teknoloji mimari din ve yazı gibi önemli gelişmeler gösteren bir coğrafya olması şaşırtıcı değil Mezopotamya'da ilk ortaya çıkan medeniyet olduğuna inandığımız topluluk ise Sümerler yazıyorum buraya Sümerler bunu bazen bazı uzmanlar sumerler olarak adlandırıyor öyle de görürseniz şaşırmayın Arkadaşlar aynı şeyden bahsediliyor Evet Sümerler çoğunlukla buradaki bölgeye bağlantılı olarak düşünülür burayı daire içine alayım Güney Mezopotamya'daki bu bölgeye günümüzde bu medeniyetin milattan önce 4000 civarında ortaya çıkmaya Hı hı düşünülüyor buradaki zaman çizelgesinde turuncu renkte görebilirsiniz Sümerler tekerlek gibi temel bazı araçları icat ettiler iki tekerlek milattan önce 3500 yılında Sümerler tarafından bulunduğu şu Sümerler aynı zamanda mimari yapılarıyla da ünlüdür ler burada bir ziggurat resmi görüyoruz zigguratlar Sümer şehirlerinin ve daha sonra göreceğimiz diğer Mezopotamya şehirlerinin merkezinde yer alan yapılar the bunu yapmak inanılmaz bir iş gücü gerektiriyordu zigguratlar Tanrılar ve tanrıçalar a tapınmak için yapılan tapınak vardı Sümerler Çok tanrılı bir inanca sahiplerdi ve tanrıları da insan biçiminde ydi ayrıca sümerlerin ilk yazılı dillerden birini geliştirdikleri düşünülüyor ilk yazılı değildi Ben dedim Bakın dillerden Biri yorum Çünkü Mısır yer OG lifleri de var arkadaşlar ya da harap Wave indus Vadisi medeniyetlerinin Çin'deki Medeniyetleri yazılı dil kullandığını bugün biliyoruz Buna örnek olarak burada bir çivi yazısı tableti var Bakın bu elle yazılmış bir çivi yazısı tableti çivi yazısı Sümerler tarafından geliştirilmişti şimdi Mezopotamya hakkında konuşurken Sümerler hakkında konuşuyoruz ama burada ortaya çıkan diğer medeniyetlerde var elbette şimdi hepsini şuraya yazayım Sümerler var dedik ama akadlarda var akadlar akadların Kendi Dilleri de imparatorlukları var Mezopotamya'da milattan önce yaklaşık 3000 yılında konuşulan iki temel dilden biri Akad çadır ve akadca semitik bir dil olarak bilinir bu dil Arap ve İbranice gibi Günümüzde kullanılan diğer semitik dillerle bağlantılıdır Peki semitik ne demek Nuh peygamberin oğlu Sam'ın soyundan gelenlerin konuştuğu düşünülen değil demek arkadaşlar Evet semitik bir dil olana Kandili var ve bir diğer dilde Tabii ki sümerce sümerce var mı milattan önce 3000'e geldiğimizde Sümerler akacca konuşan insanlarla pek çok etkileşime giriyorlar akadca konuşanlar deyince genelde Kuzey Mezopotamya'da yaşayan insanlar kastediliyor ayrıca ilk imparatorluğun gerçek imparatorluğun Belki de dünyadaki ilk imparatorluğun akadlarda ortaya çıktığına inanılıyor bu imparatorluk Akad İmparatorluğu uydu Eğer buraya ilerlersek Akad İmparatorluğu'nu nasıl yayılmış olduğunu görebiliriz bu Akad İmparatorluğu'nu adını veren Akad Kasabası burada Bu bölgedeki bir yerde ve bu İmparatorluğu genişleten ilk önemli hükümdar ise genellikle büyük sargon olarak bilinen sargon gördüğünüz gibi burası milattan önce 24. Yüzyıl civarında kuruluyor Yani yaklaşık 2350 yılında sargon dünyadaki ilk Hanedan İmparatorluğu olan Akad İmparatorluğu'nu kuruyor ve kuzey ve güney mezopotamya'nın kontrolünü eline alıyor Hatta Sümerler bile akadların kontrolü altındaydı diyebiliriz zaman içinde göreceğimiz üzere Aka diliyle Sümer dili birbirine karışmış akadca çivi yazısı ile yazılmaya başlanmış ve hemen hemen bu dönemden başlayarak sümerce konuşma dili olarak yok olmaya başlamış ve akacca Egemen olma o kimdi akadlar yüzyıldan biraz fazla bir dönem boyunca hüküm sürüyorlar ve sonra birkaç başka imparatorluk geliyor Burası biraz kafa karıştırıcı olabilir söyle açıklayın üstteki çizgi Güney Mezopotamya ve bu aşağıdaki çizgide Kuzey Mezopotamya Yani bu turuncu olan çizgi sümerlerin hüküm sürdüğü yeri gösteriyor ki dediğimiz gibi bazı insanlar sümerlerin ilk imparatorluk olabileceğini Düşünüyor bu alttaki çizgide akacak konuşanları gösteriyor ancak büyük sargon Akad İmparatorluğu'nu kurana dek akadların parçalanmış halde olduğunu biliyoruz şimdi kısa süreli bir Ne o Sümer İmparatorluğu yada üçüncü Uğur hanedanlığı da var ama Mezopotamya İle bağlantılı olarak bahsedilen bir sonraki önemli imparatorluk Aslında Babil İmparatorluğu body İmparatorluğu'nun Merkezi Babil şehriydi işte burada İmparator hammurabi'nin yönetiminde gerçekten önemli bir imparatorluk mı geldi amurabi İmparatorluğu Bir Hayli genişletti koyu kahverengiyle gördüğünüz hamurabi ilk başa geçtiğinde imparatorluğun hali bakın Burası koyu kahverengiyle gördüğünüz bölümü şurası hamur abi başa geçtiğinde imparatorluğun hali açık kahverengi ise genişlettiği alan Yani hem Kuzey hem de güneye doğru İmparatorluğu genişletiyor gördüğünüz gibi hamur abi belki de en fazla Burada gördüğünüz meşhur Hammurabi Kanunları ile bilinir bu dünyadaki ilk yazılı kanun değildi ama ilklerden biriydi ve neredeyse bir anayasa gibiydi Ayrıca sümerlerin daha önce yaptığı şeylere dayanıyordu Hatta incil'deki kuralları ve günümüz hukukundaki kanunları bile etkilemiştir babillerden sonra mezopotamya'nın önemli bölümlerini kontrol eden bir başka önemli imparatorluk Asur İmparatorluğu oldu Asur İmparatorluğu da adını ilk kuruldukları yerden O da suşehri'nden alıyor yada Asur kısa da söylenebilir burada Akad İmparatorluğu'nu gösterdiğimiz haritada burayı görebilirsiniz arkadaşlar hem babilliler hem de Asurlular akacak konuşuyordu ancak geç Asur dönemine girdiğimizde aramice nin Yani bir başka semitik dilin daha önemli bir hale geldiğini göreceğiz Evet Burada gördüğünüz gibi Asur İmparatorluğu zirvesindeyken günümüzdeki Ortadoğu'nun büyük çoğunluğu kontrol ediyordu alsın İmparatorluğu milattan önce yedinci yüzyılda yıkılıyor ve yerine yeni Babil İmparatorluğu oldu burada bir haritamız var de yeni Babür İmparatorluğu'nun burada günümüzdeki Ortadoğu'nun çoğunu hükmü altına aldığını görüyoruz yeni Babür İmparatorluğu'nun en ünlü hükümdarı Muhtemelen ikinci nebukadnezar diyebiliriz nebukadnezar kendisi erken dönem yahudilerine esir alması ile bilinen kraldır bu meşhur ol ve Babil esareti ya da Babil sürgünü olarak geçer ancak sonunda milattan önce altıncı yüzyılda bu İmparatorluğu yıkılıyor ve onu yıkanlar persler ve büyük kiros ve böylece İncil'e göre Babil esaretinde Sonu Gelmiş oluyor ancak büyük resme bakacak olursak mezopotamya'ya Medeniyetin beşiği ya da Medeniyetler beşiği denmesinin mantıklı bir nedeni var Mezopotamya'da Sadece bu teknolojik ya da mimari gelişmeler yoktu Arkadaşlar bu medeniyetin dini inançları ve yazı sistemi aynı zamanda son 5-6 ya da 7 bin yıldır uygarlıkları etkiledi Aslında kesin olması için son beş bin yıldır desek daha doğru yazılı kanunlar teknoloji ve tüm bu gelişmeler mezopotamya'dan gelen bu gelişmeler Aslında günümüze kadar uzanmıştır brom