If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Bağlandığınız bilgisayar bir web filtresi kullanıyorsa, *.kastatic.org ve *.kasandbox.org adreslerinin engellerini kaldırmayı unutmayın.

Ana içerik

Bir vektör alanındaki çizgi integralleri

Bir skaler alandaki çizgi integrallerini öğrendikten sonra, vektör alanlarındaki çizgi integrallerini öğrenin.

Neye ulaşıyoruz

Bu animasyon aşağıda daha detaylı tanımlanacaktır.
Animasyon hakları: Lucas V. Barbosa (Kendi çalışması) [Kamusal kullanıma açık], Wikimedia Commons aracılığıyla
  • Diyelim ki, bir F vektör alanı ve bu alanda gezinine bir C eğrisi var. Bu eğri boyunca yürüdüğünüzü, ve her adımda aşağıdaki iki vektörün iç çarpımını aldığınızı hayal edin:
    • F alanından durduğunuz noktadaki vektör.
    • Bu eğri boyunca attığınız bir sonraki adımla ilgili yer değiştirme vektörü.
    Bu iç çarpımları toplarken, F'nin C boyunca çizgi integralini kestirmiş olursunuz
  • Bu çizgi integrali için kısa gösterim,
    CFdr
    (Bunun iç çarpımı olduğuna özellikle dikkat edin)
  • C'nin bir parametrizasyonu r(t) verildiğinde, daha açık gösterim şöyle olur
    abF(r(t))r(t)dt
  • Çizgi integralleri fizikte hareketli bir nesneye etki eden kuvvetin yaptığı işi hesaplamakta faydalıdır.
  • Eğriyi t artıkça ters yönde hareket edecek şekilde parametrize ederseniz, çizgi integralinin değeri 1 ile çarpılır.

Gökyüzünden düşen balina

Diyelim ki, gökyüzünden düşmekte olan bir balinamız var, adına Whilly diyorum. Hava yolları onu farklı yönlerde ittiği için, eğri bir yol boyunca düştüğünü varsayalım.
Bu örnekte, bir kuvvetin hareketli bir nesneye iş yaptığı, ve bu işin kuvvet vektörüyle yer değiştirme vektörü arasındaki iç çarpım olarak tanımlandığı fikrine aşina olduğunuzu varsayıyorum.
Önemli soru: C eğri yolunda düşerken yerçekiminin Whilly'ye yaptığı iş nedir?
Genellikle, hesaplama çalışması düz bir kuvvet vektörü ve düz bir yer değiştirme vektörüne göre yapılır, o zaman bu eğri izle ne yapabiliriz? Eğrinin birçok küçük yer değiştirme vektöründen oluştuğunu düşünerek başlayabilirsiniz:
Devam edin ve bu yer değiştirme vektörlerinin her birine bir isim verin,
Δs1, Δs2, Δs3,
Bu yer değiştirme vektörlerinin her biri boyunca yerçekiminin yaptığı iş yerçekimi kuvveti vektörünün, bunu Fg belirtiyorum, yer değiştirme vektörüyle iç çarpımıdır:
FgΔsi
Bu durumda, eğri boyunca yer çekiminin yaptığı iş şu şekilde kesitirilir.
n=1NFgΔsn
Ama tabii ki, bu analiz, onun için C eğrisi boyunca sadece belirli bir sonlu adım sayısına bakmıyoruz. Bu adımların boyutu küçüldükçe, bu toplamın oluşturduğu sınırlayan değeri düşünüyoruz. Bu, aşağıdaki integralle yakalanır:
CFgds
Bu skaler alanda çizgi integraliyle benzerlik gösterir, ama önemli bir fark var: Minik adım, ds, şimdi skaler uzunluk olarak değil, vektör olarak düşünülür. Üstteki integralde, hem Fg'yi, hem de ds'yi üstünde oklarla yazdım ki, vektör olduklarını vurgulayayım. Bunların vektör miktarları olduğunu vurgulamanın daha ince ve yaygın bir yöntemi değişkeni kalın harflerle yazmaktır:
CFgds
Önemli fikir: C boyunca gittikçe topladığımız şey, Fg'nin her bir noktadaki tam değeri değildir, ama Fg'nin ds vektörüyle aynı yöndeki bileşenidir. Yani, kuvvetin eğri yönündeki bileşeni.

1. Örnek: Whilly'nin düşüşüne sayıları koyma.

Hesaplamayı yaptığımızda, bunun neye benzediğine bakalım.
Diyelim ki, Whilly'nin düşüşünün eğrisi şu parametrik fonksiyonlar tanımlansın
s(t)=[100(tsin(t))100(tsin(t))]
Eğri boyunca küçük bir adımı temsil eden ds vektörü, bu fonksiyonun türevi çarpı dt olarak verilebilir:
ds=dsdtdt=s(t)dt
Bu yabancı görünürse, parametrik fonksiyonların türevlerini tanımlayan makaleye bakabilirsiniz. Bunu görselleştirmenin yolu, t parametresine dt. boyutunda minik bir artışı düşünmektir. Bu, eğri boyunca s(t)dt vektörüyle verilen, s(t) tanımlanan minik bir itmeyle sonuçlanır.
Bu türev vektörünün değerini bulmak, her bir bileşenin türevini almayı gerektirir:
dsdt=[ddt100(tsin(t))ddt100(tsin(t))]dsdt=[100(1cos(t))100(1cos(t))]
Yerçekimi kuvveti 9,8ms2 ivmesi çarpı Whilly'nin kütlesiyle verilir. Aslında önemli olmasa da, bir mavi balinanın tipik kütlesini araştırdım, ve 170.000kg civarında, o zaman bu sayıyı kullanalım.
Bu kuvvet tamamen aşağı doğru olduğundan, kuvvet olarak yer çekimi şöyle görünür:
Fg=[0(170.000)(9,8)]
Diyelim ki, yerçekiminin t=0 ile t=10 arasında yaptığı işi bulmak istiyoruz. Bu bilgiyi CFgds integralinde yerine koyarsak ve integralin değerini bulursak, neyi elde edersiniz? Cevaba bakış atmadan önce, bir anlığına bunu yazmayı deneyin.
(Aranızdaki fizik öğrencileri, Whilly'nin düşmesinin başlangıcı ve sonundaki yerçekimsel potansiyelini hesaplamanın ve aradaki farkı bulmanın daha kolay olacağını fark edecektir, konservatif alanlar konusuna bayılacaksınız!)

Vektör alanındaki daha genel çizgi integrallerini görselleştirme

Bir önceki örnekte, yerçekimi vektör alanı sabittir. Yerçekimi her yerde aynı miktarla direkt aşağı doğru olur. Bir vektör alanındaki çoğu integralde, alandaki vektörler farklı noktalarda farklı olur, onun için ds ile iç çarpımı alınan değer değişir. Aşağıdaki animasyon bunun neye benzediğini göstermektedir.
(Dikkat ederseniz, bu animasyon eğriyi parametrize etmek için s yerine r değişkenini kullanır, ama, tabii ki, bu fark yaratmaz.)
Animasyon hakları: Lucas V. Barbosa (Kendi çalışması) [Kamusal kullanıma açık], Wikimedia Commons aracılığıyla
Burada neler olduğunu inceleyelim. Çizgi integralinin kendisi şöyle yazılabilir
CF(r)dr=abF(r(t))r(t)dt
burada
  • F uzayda her bir noktayı bir vektörle eşleştiren bir vektör alanıdır. Bunu bir kuvvet alanı olarak da düşünebilirsiniz.
  • C uzaydaki bir eğridir.
  • r(t) C eğrisini atb aralığında parametrize vektör değerli bir fonksiyondur
  • r(t) r'nin türevidir, hız vektörünü temsil eder t sabit bir orange artarken konumu r(t) olarak verily bir parçacık için. Bunu zamanda minik bir adımla, dt, çarparsanız, bu minik bir yer değiştirme verir, bunu eğri boyunca minik bir adım olarak düşünürüm. Teknik olarak, eğriye teğet yönde minik bir adımdır, yeterince küçük dt'ler için bu aynı şeye gelir.
  • Dikkat ederseniz, bu animasyonda r(t)'nin uzunluğu sabit kalır. Bu C'nin birçok parmaetrizasyonu için geçerli olmayabilir, çünkü konumunuz r'ye göre değişirken hızlanabilir veya yavaşlayabilirsiniz. Örneğin, düşüşü sırasında Whilly muhtemelen hızlanıyordu, ve hız vektörü zamanla büyüyordu.
  • Şemanın sağ altındaki dönen çember başlangıçta biraz kafa karıştırıcı olabilir. F(r(t)) vektörünün r(t) teğet vektörüyle ne kadar hizalandığını gösterir. Gri x ve y vektörleri, bu vektörlerin xy-düzlemine göre genel olarak nasıl yönlendiğini görmek için gösterilmiştir.
Kavram kontrolü: F(r(t))r(t)dt iç çarpımı neyi temsil eder?
1 cevap seçin:

Fizik açısından, şu iç çarpımı düşünebilirsiniz
F(r(t))r(t)dt
olarak
dW
Yani, C boyunca hareket eden bir parçacığın üzerinde F kuvvet alanının yaptığı iş.

2. Örnek: Kasırganın yaptığı iş

Şu fonksiyonun tanımladığı vektör alanı düşünün:
F(x,y)=[yx]
Vektör alanı böyle gözükür:
Bir kuvvet olarak düşünüldüğünde, bu vektör alanı nesneleri başlangıç noktası etrafında saat yönünün tersine yönde iter. Örneğin, belki bu bir kasırga içinde hava direncine bağlı kuvveti temsil eder. Bu biraz gerçek dışıdır çünkü kasırganın merkezinden uzaklaştıkça, kuvvetin güçlü hale geldiğini ima eder, ama biz bunun "basitleştirilmiş bir model" olduğunu söyleyebilir ve yolumuza devam edebiliriz.
Diyelim ki, bu vektör alanıda yarıçapı 1, merkezi (2,0) olan bir çember boyunca bir çizgi integralini hesaplamak istiyoruz.
Burada yönelimin önemli olduğunu belirtmem gerekiyor. Çemberin etrafında saat yönünün tersine yürürken kasırga güç alanının yaptığı iş, bunun etrafında saat yönünde yürürken yapılan işten farklı olabilir (bunu biraz sonra açık olarak göreceğiz).
Çember etrafında saat yönünün tersine bir yürüyüşü düşünürsek, eğriyi şu fonksiyonlar parametrize edebilirsiniz.
r(t)=[cos(t)+2sin(t)]
burada t, 0 ile 2π arasında değişir.
Yine, işi temsil eden çizgi integralini kurmak için, her bir noktadaki kuvvet vektörünü, F(x,y), düşünürsünüz ve eğri boyunca minik bir adımla, dr iç çarpımını alırsınız:
CFdr

1. Adım: İntegrali açın

Kavram kontrolü: Aşağıdaki integrallerden hangisi CFdr ile aynı şeyi temsil eder?
1 cevap seçin:

2. Adım: Her bir bileşeni açın

Kavram kontrolü: Yukarıdaki tanımlara göre, F(r(t)) nedir?
1 cevap seçin:

Kavram kontrolü: r(t) nedir?
1 cevap seçin:

3. Adım: İntegrali çözün

Kavram kontrolü: İntegrali bulmak için, son üç cevabı birleştirin.
CFdr =

Bu son cevap, kasırga kuvvet alanının üstteki resimdeki çemberin etrafında saat yönünün tersine giden bir parçacığın üzerinde yaptığı işi verir.
Yansıma sorusu: Bu cevabın pozitif olması neden mantıklıdır?

Yönelim önemlidir

Çemberi saat yönünde yöneltseydik, bir önceki örnekte ne olurdu? Örneğin, şu fonksiyonlar parametrize edebilirdik
r(t)=[cos(t)+2sin(t)]
İsterseniz, bunu yerine koyabilirsiniz ve neler olduğunu görmek için hesaplamaların hepsini yapabilirsiniz. Ancak, neler olduğu hakkında mantık yürümek için daha basit bir yol vardır.
CFdr,
eğri boyunca minik bir adımı gösteren her dr vektörü, ters yönü gösterecek şekilde döndürülür.
Kavram kontrolü: Diyelim ki, v ve w şeklinde iki vektörünüz var, ve vw=3. v'yi diğer yöne bakacak şekilde döndürüyoruz, yeni bir vektör elde ediyoruz, vnew=v. İç çarpımına ne olur?
vneww=

Her bir dr'nin yönü değiştiğinde, integralin içindeki iç çarpım 1 ile çarpıldığından, aşağıdaki sonuca varabiliriz:
Önemli Fikir: Bir vektör alanındaki çizgi integrali eğrinin yönelimi tersine döndüğünde, 1 ile çarpılır.

Özet

  • Bir vektör alanındaki çizgi integralinin kısa gösterimi
    CFdr
  • C'nin bir parametrizasyonu r(t) verildiğinde, daha açık gösterim şöyle olur
    abF(r(t))r(t)dt
  • Çizgi integralleri fizikte hareketli bir nesneye etki eden kuvvetin yaptığı işi hesaplamakta faydalıdır.
  • Eğriyi t artıkça ters yönde hareket edecek şekilde parametrize ederseniz, çizgi integralinin değeri 1 ile çarpılır.

Tartışmaya katılmak ister misiniz?

Henüz gönderi yok.
İngilizce biliyor musunuz? Khan Academy'nin İngilizce sitesinde neler olduğunu görmek için buraya tıklayın.