If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Bağlandığınız bilgisayar bir web filtresi kullanıyorsa, *.kastatic.org ve *.kasandbox.org adreslerinin engellerini kaldırmayı unutmayın.

Ana içerik

Kayaç Döngüsü

Kaya sadece kayadır mı dediniz? İşin aslını isterseniz, üç değişik tür kaya var. Tortul, metamorfik ve magmatik kayalar arasında farkları öğreniniz. Orijinal video MIT+K12 tarafından hazırlanmıştır.

Tartışmaya katılmak ister misiniz?

Henüz gönderi yok.
İngilizce biliyor musunuz? Khan Academy'nin İngilizce sitesinde neler olduğunu görmek için buraya tıklayın.

Video açıklaması

İtiraf edin, kayaların alt tarafı kaya olduklarını düşünüyordunuz değil mi? Hahha, Hayır! Üç ana kaya çeşidi vardır. Tortul, Volkanik ve Metamorfik kayalar. Kayalar hakkındaki en ilginç şey ise bir kaya diğer kaya çeşidine dönüşebilir! Evet. Peki bu nasıl mümkün oluyor? Tortul, metamorfik ve volkanik kayalar 'kayaç döngüsü' adını verdiğimiz süreçle birbirlerine dönüşebilirler. Kayaaaaaç Döngüsüüüüüü!!!!!! Hayır, hayır, konuyu dağıtmayalım, kayalardan bahsediyoruz. Kayaaaaaç Döngüsü!!!!!!!!!!( Evet, tamam böyle oldu işte! Öncelikle tortul kayalardan bahsedeceğiz. Dünyanın yüzeyinde rüzgar ve su kayaları küçük parçalar halinde ayırır. Bu parçalar nehir yatağı, taşkın ovasında birikebilir ya da kum tepelerinde ve zemin üzerinde yığılabilir. Zamanla, bu kaya parçaları katmanları birbirlerinin üstüne biner. Sonuç olarak birleşip tortul kayaçlarını oluştururlar. Eğer yakından bakarsanız orijinal kaya kalıntılarını ya da birbirine kenetlenen tortuları görebilirsiniz. Hadi gelin bunu uygulamalı yapalım. Kayalar yerine jöleli şekerler kullanacağız. Her bir renk, aşındırma dediğimiz süreç sonucu rüzgar ve su tarafından parçalanan farklı kaya veya minerali temsil edecek. Jöleli şekerlerimizi bu kabın içine koyup biraz bal ve mısır nişastası ekleyelim. Eveeet. Bunlar parçalarımızı bir arada tutan birleştirici maddelerdir. Kayalar için bir nevi yapıştırıcı gibiler. Biraz zaman ve basınç, jöleli şekerlerimizin yepyeni bir kayaya dönüştürdü. Peki, hem ısı hem de basınç uygularsak ne olur? O zaman metamorfik kayaya dönüşür. Metamorfik kayalar yeryüzündeki hareketli kabuğun sürtünmesiyle meydana gelir. Yerin derinliklerindeki baskı veya radyoaktif çözülme yoluyla da oluşabilir. Isı ve basınç kayanın yapısının bozulmasına ve yeni şekle bürünmesine yol açar. Ama değişime uğrasa da orijinal bileşenlerini hala görebilirsiniz. Tortul kayamızı, yani jöleli şekerlerimizi alıp , ısı ve basınçla metamorfik kayaya dönüştürelim. Basınç oluşturmak için bu ağır tepsiyi ve tencereyi üzerine koyalım. Evet ısı içinde, 30 dakikalığına fırına koyalım. Biraz soğuduktan sonra jöleli şeker kayamızın daha katı hale dönüştüğünü görebiliriz. Yapı genel olarak değişmiş olsada, ayrı ayrı renklerdeki şekerler hala belli oluyor. Kaya döngüsündeki üçüncü kaya çeşidi ise volkanik kayalardır. Bir kaya yeryüzünün derinliklerinde aşırı ısınmaya uğrayınca erir ve magma denilen sıvıya dönüşür. Magma yüzeye çıkar ya da yer kabuğuna ulaşırsa soğumaya başlar. Volkanik kayaların tek biçimli yapıları vardır, fakat yeryüzünün yüzeyinde mi yoksa yer kabuğunda mı soğuduklarına göre farklı özellikler taşırlar. Jöleli şekerden oluşan metamorfik kayamızı volkanik kayaya dönüştürmek için kaynar su dolu bu tenceremizde eriteceğiz. Kayamız soğuduğunda bu kadar farklı çeşit parçanın bir araya gelip nasıl tek biçimli volkanik kayaya dönüştüğünü göreceksiniz. Nasıl? Çok ilginç değil mi? Fakat bu, hikayenin sadece bir kısmı. Biz size kaya döngüsündeki tek bir yolu gösterdik Ama gerçekte herhangi bir kaya bir çeşitten diğerine dönüşebilir. Mesela volkanik kayalar hem başkalaşmış hem de tortul kayaya dönüşebilir. Metamorfik kayaları da volkanik kayaya dönüşmek zorunda değildir. Ayrıştırılıp tortul kayaya dönüşebilir. Ya da tortul kayaları yerin derinliklerine itilip volkanik kayaya dönüşebilir. Gördünüz mü, bütün kayalar hiç sonu gelemeyen bir döngü oluşturuyor. Son!!!!