Böbreklerin İşlevi ve Anatomisi

Böbrekler epey ilginçtir. Herhangi bir zamanda vücuttaki tüm kanın yaklaşık %22’sini tutabilirler. Hatta böbreklerden dakikada 1,1 litre kanın geçebildiğini duymuştum. Normal bir insanda 5 litre kan olduğunu düşünürsek, bu sadece 5 dakika içerisinde bütün kanın böbreklerden geçebileceği anlamına geliyor. Bu inanılmaz bir şey! Hadi böbreklerimizin nasıl çalıştığını inceleyelim. Bu video ile alt başlıklara inmeden genel olarak böbrekleri incelemeye başlıyoruz. Evet, kan burada gördüğünüz iki böbreğe böbrek atardamarından giriyor ve idar üretmek için idrar borusuna geliyor. İşte böbreklerde yaptığımız şeyin özeti bu. Bunu niye yapıyoruz? Çünkü vücudumuzda atık madde üreten veya kanımızın pH’ını veya ozmolalitesini değiştiren hücreler var. Bu terimleri daha önce de duymuştuk. Bizim için kanımızın pH’ının veya ne kadar asidik olduğunun veya kanımızın kaç ozmol olduğunun veya iyonlarının ve su akışının nerelerde olduğunu gösteren şeylerin düzenlenmesi çok önemli. Böbreklerimiz için bunların belirli bir değeri vardır. Biraz daha detaya girersek, kan, böbreklerimize böbrek atardamarından girer. Burada iki tane böbrek atardamarı var. Biri burada. Biri orada. Görüdüğünüz gibi bu atardamar kollara ayrılıyor ve ilerde daha da ayrı kollara ayrılacak ağlar kuruyor. Bunu detaylı olarak başka bir videoda anlatacağım. Burada olan şu! Kanımızı süzeceğiz ve süzüldükten sonra çıkan kısmı işlemden geçirip iyonların ve suyun bir kısmını geri emeceğiz. Geri emdiğimiz bu önemli şeyleri böbrek toplardamarında biriktireceğiz. Burada her biri bir böbreğimiz için toplam iki mavi böbrek toplardamarını görüyorsunuz. Böbrek toplardamarımız geri dönen ya da geri emilen besinleri kana geri verecek ve vücuda gönderecek. Tamam! Şu anda kan böbreğe nasıl giriyor ve çıkıyor bunu biliyoruz. Hadi böbreklerimizin sorumlu olduğu en önemli iki göreve geçelim. Kanımızı filtreleyebilmek için böbreklerimizin esas görevleri nelerdir? Sizin de tahimin edeceğiniz gibi ilk görevi ‘süzmek’. Kanı alıyoruz ve süzüyoruz. Böylece kan süzüldükten sonra geriye atık ürünlerimiz ve iyonlar, amino asitler ve glukoz gibi bazı önemli moleküller kalıyor. Bu süzüntü tekrar böbreklerden geçiyor ve ihtiyacımız olmayan tüm atık maddelerden kurtuluyoruz. Böbreklerimizin ikinci görevi ise ‘toplamak’. Bu iki görev arasında böbrek kanımızı alacak idrar ekleyecek. Bu noktada en küçük yapısal birimlerden de bahsetmek istiyorum. Bir böbreğin en küçük yapısal birimine nefron denir. Nefron süzmeden ve toplamadan sorumludur. Birazdan sadece toplamadan sorumlu olan birimlerden de konuşacağız. Fakat nefron süzmeden VE toplamadan sorumludur. Yani iki görevi var. Nefron böbreğin iki kısmında yer alır. İlk kısım buradaki dışarıda kalan alandır. Gördüğünüz üzere bu alana adeta böbreğin kabuğu diyebiliriz. Buraya böbrek korteksi denir. Korteksi daha önce de duymuşsunuzdur sanırım. Serebral korteks veya adrenal korkteks… Korkteks dış kabuk anlamına gelir. Burada da dışardaki açık renkli bölümlere karşılık geliyor. İç kısımdaki daha koyu bölgelere ise böbrek medullası yada özü denir. Medullayı da daha önce duymuş olabilirsiniz. Adrenal medulla veya medulla oblongata (omurilik soğanı) gibi… Medulla ‘orta’ anlamına geliyor. Yani korteksin içinde demek. Nefron korteks ile medulla arasında bir bölgede bulunuyor. Buradan başlıyor, birbirine dolaşıyor, buradan medullaya geliyor, tekrar geri buraya geliyor ve tekrar medullaya giriyor. Bunun ve nefronun ayrı bölümlerini başka bir videoda çizeceğim. Ama şu an için nefronun korteks ve medulla arasında adeta dans ettiğini bilmeniz yeterli. Ve nerede dans ettiği; önemli şeyleri yeniden emme veya bazı şeylerin idrarda birikmesine izin verme konusunda karar verilmesini belirliyor. Şimdi, toplama işlemi için burada gördüğünüz medullaya dokunan ufak uçlar var. Buradaki uçlar, idrarın oluştuğu ilk bölgedir. Bunlara böbrek kaliksi denir. Böbrek kaliksi… Bunların hepsine birden böbrek kaliksleri denir. Böbrek kaliksleri… Burası idrarın bulunduğu ilk bölgedir. Bunların hepsi buradaki merkezde birleşir. Bu merkeze de böbrek havuzu yada böbrek pelvisi denir. Tüm kaliksler, böbrek havuzunda toplanır ve idrar böbrek havuzuna geldikten sonra buradaki tüp içerisinden geçer. Burası da idrarın böbreklerimizden çıktığı yerdir. Bu tübe de idrar borusu denir. Burada iki idrar borusu var gördüğünüz gibi. Bunlar idrarı böbreklerden mesaneye gönderecek. Bunu da başka bir videoda anlatacağım. Burada şu üçü neler yapıyor ona değinmek istiyorum. Eğer bir organı inceliyorsanız, benim şimdi çizdiğim böbrek gibi, buradan çıkan şu gördüğünüz üçlünün çıktığı bölge gibi damar veya tüplerin çıktığı bölgeye hilus diyoruz. Burada gördüğünüz üzere bu hilustan böbrek atardamarı, böbrek toplar damarı ve idrar borusu çıkıyor. Bu da böbreğin anatomik yapısını oluşturuyor. Şimdi biraz geri gidelim. Hadi biraz felsefe yapalım bu konuda. Böbreklerimizin bunu yapmasının esprisi ne olabilir? İdrarı neden süzelim ve toplayalım ki? Bütün bunların amacı ne? Aslında böbrekler vücudun iç dengesini sağlaması için önemli organlardır. Homeostasis yani vücudun iç dengesi. Biyolojide iddiali bir konudur, daha önce de duymuşsunuzdur. Vücudun iç dengesi derken kastettiğimiz örneğin kanın pH’ı anlamına gelebilir. Böbrekleriniz kandaki hidrojen iyon konsantrasyonunu düzenleyerek kanın pH’ını ayarlar. İç denge aynı zamanda kan basıncını da kapsar. Muhtemelen bunu doktorlardan da duymuşsunuzdur, eğer çok tuz alırsanız, tansiyonunuz yükselir. Böbrekleriniz salgılanması gereken doğru miktarda sodyum ve klor iyon miktarını düzenleyerek kan basıncının yükselmesini sağlar. Ayrıca böbreklerin sağladığı başka şeyler, vücut dengeleri de var tabi. Mesela ozmolarite gibi ya da gelecek videoda anlatacağım, atık maddeleri uzaklaştırma gibi. Böbreklerin uzaklaştırdığı en önemli atık maddelerden biri de üredir. Ondan da bahsedeceğiz. Bütün bunlar böbreklerin ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. Bu organlar kanı süzerek ve idrar üreterek tüm vücudun iç dengesini sağlıyor.