Transkripsiyon Regülasyonu

bu Önümüzdeki tabakta fırından yeni çıkmış Bir dilim pizza Olduğunu hayal edelim arkadaşlar Burnumuzun içinde bu pizzanın kokusunu almamızı sağlayan bir hücre var bağırsağımızda ise bu Pizza'daki besinleri hemen bir başka hücre var peki bu iki hücrenin birbirinden farklı görünmesine ve davranmasına sebep olan ne Aslında İkisi de tıpatıp aynı DNA ya sahip Bu yüzden farklılıklarını açıklayan başka bir şey olmalı Bunun cevabı söz konusu DNA'nın ifadesi ya da başka bir değişle DNA'nın ekspresyonunun da yatıyor yani burada belirleyici olan hangi genlerin aktif olarak transkripsiyona uğradığı ve hangilerinin uğramadı gen düzenlemesinin transkripsiyon sürecinde pek çok şekilde gerçekleştiğini söyleyebiliriz bu dersimizde bunlardan belli başlı olanlarını ele alacağız şimdi buraya farazi bir genç çizelim ve bu gene bağlı bir yukarı akış dizisi olsun ya bu şablon ipliği de denilen antisense ipliğinin üç ana bölgesine doğru bir akış halinden bahsediyorum bu diziye promot ör diyoruz Arkadaşlar promötör ilegen arasında ise operatör denilen başka bir dizi var operatör transkripsiyon faktörü proteini ile birleşen Bir DNA dizisidir promötör ise RNA polimerazın transkripsiyonlu başlatmak üzere DNA ya bağlandığı dizidir bir Şimdi de genel transkripsiyon faktörlerinden bahsedelim Bunlar prokaryotlarda bulunan bir protein türüdür ve transkripsiyonu başlatmak için DNA'nın üzerindeki belirli bölgelere bağlanırlar genel transkripsiyon faktörleri RNA polimeraz ı be aracı çoklu protein Kompleksi ile birleşerek temel transkripsiyon aparatını oluşturur bu aparat RNA tek bir protein kodlama dizisinin veya gelinin hemen başında konumlandırılır ve daha sonra mesajı DNA yı buradaki DNA şablonun dan transkribe etmek için polimeraz ı serbest bırakır Burada ise aktivatör adı verilen başka bir tür DNA bağlayıcı protein var bu protein gene ifadesini teşvik ederek RNA polimerazı ve belirli bir promötör arasındaki etkileşimi güçlendirir aktivatörler bunu fena polimerazın alt birimleri ile etkileşime girip RNA polimeraz ile promötör arasındaki çekim artırma yoluyla veya DNA'nın yapısını değiştirerek dolaylı yolla yapabilirler aktivatörü bir örnek olarak katabolit aktivatör proteini veya kısa haliyle Cup Cup e örnek verilebilir bu protein kalın bağırsakta enfeksiyona sebep olan bir bakteri olan koli formda bulunan laktoz o peronun transkripsiyonu gerçekleştirir de böyle bir durumda Glukoz açlığı sırasında siklik adenozin monofosfat üretilir bu üretilen bileşik katabolit aktivatör proteini ne bağlanır Bu da katabolit aktivatör protein inproma Töre bitişik Bir DNA bölgesine bağlanmasına izin veren konformasyonel bir değişikliğe neden olur ve daha sonra bu kategoride aktivatör proteini RNA polimeraz ile doğrudan bir protein-protein etkileşimi oluşturur ve RNA polimeraz ı da Pro motore bağlanır Şimdi de hızlandırıcı lardan bahsedelim hızlandırıcılar aktivatörler tarafından DNA'ya bağlanırlar ve belli bir promat örü başlama kompleksine getirirler isminden de Anlaşılacağı üzere belirli bir gene göbeğindeki genlerin transkripsiyonun hızlandırır lar her ne kadar hızlandırıcılar Genelde aynı kromozomda hareket eden bir dizi olarak tanınsa da bir hızlandırıcının etkileşimde ama gene yakın olmasına ve hatta aynı kromozom içerisinde bile bulunmasına gerek yoktur hızlandırıcılar doğrudan Promo Töre bağlanmaz lar aktivatör protein tarafından bağlanırlar ve bu aktivatör proteinlerde daha önce bahsettiğim RNA polimerazın a bağlanan aracı kompleksi ve genel transkripsiyon faktörleri ile etkileşime girebilirler buraya Çizdiğim bu küçük şemada hızlandırıcının DNA'nın yapısı nasıl değiştirdiğini ve Daha sonrasında DNA'nın nasıl bir döngüye sahip olduğunu görüyoruz burada promötör operatör gelme hızlandırıcı dizisini görüyoruz DNA'nın etrafta böyle bir yol izlemesi ile RNA polimeraz sıtrans kripsiyon faktörleri ve aracı protein Kompleksi de bağlanıyor ve buradaki gelin içerisinde transkripsiyonun başlıyor biraz da rap rektörler hakkında konuşalım redresörler operatöre bağlanan RNA polimerazın Pro motor bölgeye ulaşmasını engelleyen ve böylece gene ifadesini bastıran proteinlerdir Eğer bu indüktör Yani gene ifadesini başlatan molekül mevcut saat ve depresör proteinle operatörden ayrılmasını sağlayacak şekilde etkileşime geçer Böylelikle RNA polimeraz ı serbest bırakılır ve gen transkripsiyonu gerçekleşir pleasure protein verebileceğimiz bir örnek laktoz o peronuna bağlı Rapresyon protein olabilir bu protein indüktör molekül olan laktozun alternatif enerji kaynağı olarak mevcut olmadığı durumda laktoz metabolizmasında kullanılan genlerin transkripsiyonu engeller ve gelelim susturucu Lara susturucular gene ifadesini bastırmak için redresör proteinler tarafından DNA bölgesine bağlanırlar ve biraz önce bahsettiğimiz hızlandırıcı dizi ile benzer bir çalışma mekanizmasına sahiptirler benzer şekilde gelin promötör bölgesinden yukarı veya aşağı akış yönünde konumlara bilirler bir reflektör protein dna'daki sustur 12 ye bağlandığında RNA polimerazın promötör bölgesine bağlanmasını engelleyebilir son olarak konumuz transkripsiyonel regülasyon olduğu için prokaryotlar ve okaryotlar arasındaki farklardan biraz bahsedelim prokaryotlarda transkripsiyon regülasyonu hücrenin sürekli değişen dış ortama hızlıca uyum sağlayabilmesi için oldukça gereklidir besin öğelerinin varlığı miktarı ve çeşidi hangi genlerin ifade edeceğini belirler bunun içinde genlerin belli bir şekilde düzenlenmesi gerekir yani bir gelin transkripsiyona uğrayıp uğramayacağı belirleyen bu üçünün birleşimi diyebiliriz aktivatörler redresörler ve hızlandırıcılar tabi sonuncusu nadiren devrede En azından prokaryotlar söz konusu olduğunda ökaryotlarda ise transkripsiyonel regülasyon çeşitli transkripsiyon faktörleri arasındaki etkileşimlerin bir kombinasyonunu içerir Bu da ortamdaki çoklu koşullara daha Bu bir tepki verilmesini sağlar ökaryot ve prokaryot lar arasındaki bir diğer önemli farklı şu ökaryotlarda belirli bir genin aynı anda transkripsiyonu ve translasyonun önleyen nükleer bir zar bulunur bu zar sayesinde gen ifadesinin uzamsal ve zamansal olarak fazladan bir kontrol mekanizmasına sahip olduğunu düşünebilirsiniz bu