Ekolojik Seviyeler: Bireylerden Ekosistemlere...

Bazen bir tiyatro oyununu veya spor müsabakasını anlayabilmek için, önceden oyuncuların listesine, görev veya işlevlerini bilmeye, oyun kurallarınn tanımlarına veya açıklamalara ihtiyaç duyarsınız. Aynı şey ekosistemi oluşturan çeşitli bileşenler arasındaki ince ama önemli farklılıkları anlamak için de geçerlidir. Birey, popülasyon, tür, komünite ve ekosistem gibi terimler farklı ekolojik seviyeleri ifade eder ve birbirleriyle aynı anlamda kullanılacak terimler değildirler. İşte size ekolojinin oyuncularını anlamanız için özet bir rehber.

Siz bir bireysiniz, evcil kediniz de bir bireydir, Kanada'da bir geyik, Hint Okyanusu'nda bir adada bir palmiye ağacı, ve bir sığırın bağırsağında yaşayan tenya da aynen sığırın kendisi gibi bir bireydir . Bir birey tek bir organizmadır ve aynı zamanda organizma tipidir (örneğin, insan, kedi, palmiye, geyik, tenya, sığır). Organizmaların tipleri tür olarak ifade edilir. Tür teriminin çok sayıda tanımı var, ama şimdilik biz bu tanımı diğerlerinden benzersiz bir organizma tipi olarak düşüneceğiz.

Bilim insanları tarafından incelenen ve tanımlanan her türe iki sözcükten oluşan (Latince) bir isim verilir. Bu, onların binomial veya bilimsel adlarıdır ve bu isim sadece o türü tanımlar (örneğin insan = Homo sapiens; evcil kedi=Felis catus; sığın geyiği=Alces alces ; hindistancevizi ağacı = Cocos nucifera; gri balina = Eschrichtius robustus; sığır tenyası = Taenia saginata; ve evcil inek= Bos primigenius). Bilimsel adlar, hangi tür canlıdan söz ettiğinizi açıkça ve kesin olarak belirtmesi nedeniyle çok önemlidir. Bilimsel adın dünyanın her yerinde sadece tek bir türe ait olması nedeniyle iletişimde çok büyük kolaylık sağlanır. Örneğin "gopher" dediğinizde yeraltında yaşayan bir memeliyi, bir yılan türünü veya bir kaplumbağayı kastediyor olabilirsiniz.

Gofer Gopherus polyphemus diyorsanız, yalnızca gopher kaplumbağası hakkında konuşuyorsunuz demektir.

O zaman popülasyon nedir? Popülasyon, aynı türe ait bireylerin oluşturduğu bir gruptur. Popülasyonlar coğrafi temellidir; belli bir alanda yaşarlar. Bu alanın boyutu veya ölçeği değişken olabilir – bir şehir, eyalet, ülke, veya yarı-küredeki insan popülasyonu. Ya da, Hint Okyanusu'nda bir adadaki palmiye ağacı popülasyonu, veya Seyşeller Cumhuriyeti ile Hint Okyanusu'ndaki tüm adalardaki palmiye ağacı popülasyonundan bahsedebiliriz. Popülasyonu inceleyen veya hakkında yazan kişi, hangi ölçeği kullanacağına, çalışması için hangi ölçeğin daha uygun olacağına karar verecektir. Bu durum bilimle ilgili heyecan verici konulardan biridir – projenizin kapsamı ve ölçeğine karar vermede özgürsünüzdür, fakat hangi ölçeği kullandığınızı çok açık bir şekilde açıklamak da önemlidir.

Türler popülasyonlardan oluşur. Peki kaç popülasyondan? Bu tamamen türün ne kadar yaygın olduğuna, ne kadar büyük veya ne kadar küçük bir coğrafi alanda bukunduğuna bağlıdır. Bazı türlerin alanları veya dağılımları çok sınırlıdır, örneğin dünya çapında bir tek ada veya bir tek dağın zirvesiyle sınırlı olabilir. Bu durumda ada veya dağın zirvesindeki tek popülasyon, türün tamamını oluşturur. Türlerin korunması penceresinden bakıldığında, bu tip türler son derece savunmasızdır - eğer o tek popülasyona birşey olursa tüm tür kaybolacak yani nesli tükenecektir. Ancak birçok tür genellikle daha yaygın alanlarda bulunmaktadır. Örneğin mus (sığın) popülasyonları Kuzey Amerika ve Kanada'nın bazı bölgelerinde bulunmaktadır. Eğer Dünya'da ne kadar sığın olduğunu öğrenmek istiyorsanız, tüm farklı konumlardaki farklı popülasyonların büyüklüklerini bilmeniz gerekir.

Komüniteler belirli bir alanda farklı türlerin popülasyonlarından oluşur. Niçin "belirli bir alan" gibi tanımlanmamış bir ifade kullanıyoruz? Çünkü önceden de söylenildiği gibi, ölçek o komüniteyi çalışan veya komünite hakkında yazan kişiye bağlı olarak değişir. Bir yağmur ormanındaki tek bir ağacın en tepe kısmında yaşayan komüniteyi de kastediyor olabiliriz, ormandaki tüm ağaçlarda yaşayanları da. Komünite kavramı için en önemli şey, o belirli alanda yaşayan tüm farklı türleri ve bu türlerin birbirleri ile nasıl bir etkileşim içinde olduklarını içeriyor olmasıdır. Her bir popülasyon belirli bir türe ait tek tek bireylerden oluşur ve bireyler birbiriyle etkileşime girer (kavga etme, çiftleşme, birbirlerine bakım yapma, polen yayma gibi). Aynı zamanda diğer türlerden bireylerle de etkileşim (yemek üzere avlama, bedenini yuva olarak kullanma ve orada büyüme gibi) içinde olurlar. Komünite ekolojistleri belirli bir alandaki popülasyonları ve onların etkileşimini incelerler. Bu derste, ekolojik etkileşimlerin farklı türleri ile ilgili başka bir makale de bulunmaktadır.

Bu bizi ekosistem düzeyine getirir. Komüniteler ile ekosistemler arasındaki fark nedir? Eğer ekosistemlerden bahsediyorsanız, belirli bir alanda yalnızca tüm farklı türler ve farklı popülasyonlara bakmıyorsunuz, aynı zamanda fiziksel ortam ve canlı olmayan/abiyotik koşullara da bakıyorsunuz (not: sözcüğün önündeki "a" eki "olmayan", "biyo" ise yaşam, hayat anlamına gelir. Yani "abiyotik" demek, "cansız" veya yaşamayan varlıklar demektir. Örneğin, yağış ve sıcaklık örüntüleri farklı karasal bitki ve hayvanların nerelerde yaşayacağını etkiler; bazıları kuru çöl şartlarında yaşamlarını devam ettirebilirken bazıları yağmur ormanlarında görüldüğü gibi çok fazla yağmura ihtiyaç duyar. Ancak ormanların kendisi de sıcaklığı ve yağış örüntülerini etkiler. Sıcak bir yaz gününde ormandaki gölgelik alanların ormanda olmayan alanlara kıyasla ne kadar serin ve nemli olduğuna hiç dikkat ettiniz mi? Ayrıca solucanlar da toprağı karıştırırlarken yapısını ve bileşimini değiştirirler.

Bir ekosistemin büyüklüğü ne kadardır? Aslında, ekosistemi tanımlayan bilim insanı veya yazarın tanımlamak istediği kadardır. Yani bir ekosistem, balkonunuz kadar küçük, Van Gölü veya Avustralya kıtası kadar büyük olabilir. Farklı büyüklükteki ölçekler, farklı çalışmalar, raporlar veya politikalar için uygun olur. Burada bilim insanı veya yazarın yapması gereken, yalnızca büyüklüğü ve neden uygun olduğunu açıklamaktır.

Yukarıdaki şema, farklı ekolojik düzeylerin birbirleriyle nasıl ilişkili olduğunu görselleştirmenize yardımcı olacaktır. Bireyler popülasyonu oluşturur; popülasyonlar bir türü oluşturur; çoklu türler ve bunların etkileşimleri bir komüniteyi oluşturur; ve abiyotik faktörleri dahil ettiğinizde, çoklu türler ve onların etkileşimleri ekosistemleri oluşturur. Bu ekolojinin hiyerarşisidir.