Soy Ağaçları Tekrar

Önemli terimler

Terim	Anlamı
Soy Ağacı	Bir özelliğin, bir ailede, nesiller boyunca izini süren ve bulunup bulunmadığını gösteren tablo
Genotip	Bir organizmanın genetik yapısı (örnek: TT)
Fenotip	Bi organizmanın fiziksel özellikleri (örnek: uzun)
Baskın (dominant) alel	Bir alelin, bir fenotipte diğerine üstün olarak ifade edilmesi
Çekinik (resesif) alel	Yalnızca baskın alelin bulunmaması durumunda ifade edilen alel
Otozomal özellik	Otozomlarda (cinsiyet kromozomu olmayan kromozomlar) yer alan özellikler
Cinsiyete bağlı özellik	İki cinsiyet kromozomunun birinde yer alan özellik
Homozigot	Belirli bir genin birbirinin tıpatıp aynısı iki aleline sahip olma durumu
Heterozigot	Belirli bir genin faklı iki aleline sahip olma durumu

Soy Ağaçları

Soy ağaçları belirli bir özelliğin, bir ailedeki kalıtım örüntülerinin belirlenmesi ve analiz edilmesi için kullanılırlar. Soy ağaçları, bir özelliğin anne, baba, çocuklar ve kardeşler arasındaki ilişkilere bağlı olarak bulunması ya da bulunmamasını gösterir.

Bir soy ağacı nasıl okunur?

Soy ağaçları, standart semboller kullanarak aile üyeleri ve ilişkileri temsil ederler.

Bir soy ağacını analiz ederek genotipleri belirleyip, fenotiplerin ne olduklarını anlayabilir ve bir özelliğin nesiller arasındaki aktarımının nasıl gerçekleştiği üzerine tahminler yürütebiliriz. Bir soy ağacından elde edilen bilgi, belirli alellerin, baskın, çekinik, otozomal ya da cinsiyete bağlı olmalarına bağlı olmadan kalıtımsal olarak nasıl aktarıldıklarının belirlenmesini mümkün kılar.

Bir soy ağacını okumaya başlamak için:

Özelliğin baskın mı yoksa çekinik mi olduğunu belirleyin. Özellik eğer baskınsa, anne babadan birinin bu özelliğe sahip olması gerekir. Baskın özellikler nesil atlamazlar. Özellik eğer çekinikse, heterozigot olabilecekleri için anne babadan birinin özelliğe sahip olması gerekmez.
Tablonun, otozomal ya da cinsiyete bağlı (özellikle X'e bağlı) bir özellik gösterip göstermediğini belirleyin. Örneğin, X'e bağlı çekinik özelliklerin söz konusu olduğu durumlarda, erkekler kadınlardan daha çok etkilenirler. Otozomal özelliklerde ise erkek ve kadınların etkilenme olasılıkları eşittir (genellikle eşit oranlar söz konusudur).

Örnek: Otozomal baskın özellik

Şema, bir ailedeki çillerin kalıtımsal aktarımını gösteriyor. Çil aleli (F), çil olmaması aleline (f) baskındır.

Soy ağacının üst kısmında çilleri olan bit büyük anne (I-2 bireyi) görülüyor. Üç çocuğundan ikisi (II-3 ve II-5 bireyleri) ve torunlarından üçü (III-3, III-4 ve III-5 bireyleri) özelliği taşıyor.

Çilli olmak, çilsiz olmaya baskın olduğundan, I-2 gibi, etkilenmiş bir bireyin en az bir tane F aleline sahip olması gerekir.

Özellik, her üç nesilde de görülüyor ve hem erkek hem de dişi bireyleri eşit olarak etkiliyor. Bu, özelliğin otozomal baskın bir özellik olduğu anlamına gelir.

Etkilenmemiş bireylerin, çilsiz olmaları için iki adet çekinik alele (ff) sahip olmaları gerekir. Dikkat edecek olursanız, I-2'nin çocuklarının bazılarının çilsiz olduğunu görebilirsiniz. Genotipleri ff olan çocuklara sahip olması için I-2'nin bir f aleli aktarabilmesi gerekir.

Bu sebeple, bu bireyin genotipinin Ff olduğu sonucuna ulaşabiliriz.

Örnek: X'e bağlı çekinik özellik

Şema, renk körlüğünün bir ailedeki kalıtımsal aktarımını gösteriyor. Renk körlüğü, X'e bağlı çekinik bir özelliktir

(X^{b})

. Normal görüşün aleli ise baskındır ve

X^{B}

olarak temsil edilir.

I numaralı nesilde, ebevenynlerden herhangi biri özelliği taşımazken, çocuklarından biri (II-3) renk körüdür. Etkilenmiş bir çocukları olan etkilenmemiş ebeveynler söz konusu olduğundan, özelliğin çekinik olduğu sonucuna ulaşabiliriz. Ek olarak, özelliğin erkekleri, kadınlara göre çok daha fazla etkilediğini (hatta bu örnekte yalnızca erkeklerin etkilenmiş olduklarını) gördüğümüz için, özelliğin X'e bağlı olduğu sonucuna ulaşmak mümkündür.

III-2 bireyinin geneotipini belirlemek için çocuklarını ele alabiliriz. Kendisi etkilenmemiş bir kadın olduğu için, en az bir tane normal görüş aleline

(X^{B})

sahip olduğunu söyleyebiliriz. Buna bağlı olarak sahip olabileceği iki genotip olasılığı:

X^{B} X^{B}

ya da

X^{B} X^{b}

'dir.

Ancak oğlunun (IV-1) renk körü olduğunu görüyoruz. Bu, oğlunun genotipinin

X^{b} Y

olduğu anlamına gelir. Erkekler,

X

kromozomlarını annelerinden,

Y

kromozomlarını ile annelerinden aldıkları için, renk körlüğü alelini, III-2'den almış olması gerekir.

Buna bağlı olarak, oğluna

X^{b}

aktarabilmesi için III-2'nin genotipinin

X^{B} X^{b}

olması gerekir.

Sık rastlanan hatalar ve kavram yanılgıları

Bir ailedeki etkilenen bireylerin sayısının çok olması, bir özelliğin baskın olduğu anlamına gelmez. Baskın ve çekinik terimleri, bir özelliğin bir ailede görülme olasılığı ile değil ifade edilme yolu ile bağlantılıdır. Aslına bakılırsa, yaygın olarak görülmese de, çekinik bir özelliğin de tüm nesillerde görülme olasılığı bulunmaktadır.
Bir bireyin genotipi, her zaman soy ağacına bağlı olarak belirlenemez. Bir birey zaman zaman bir özellik için homozigot heterozigot ya da heterozigot olabilir. Çoğu zaman, bir bireyin, kardeşleri, ebeveynleri ve çocukları ile olan ilişkilerine bağlı olarak genotiplerini belirlemek mümkündür. Tüm taşıyıcılar soy ağaçlarında belirgin bir şekilde gösterilmeyebilirken, eldeki bilgilee bağlı olarak saptamalarda bulunmak da zor olabilir.

Tartışmaya katılmak ister misiniz?

Giriş Yap

Sıralama ölçütü:

Henüz gönderi yok.

İngilizce biliyor musunuz? Khan Academy'nin İngilizce sitesinde neler olduğunu görmek için buraya tıklayın.