Yıldız Gözleminde Parlaks (Iraklık Açısı)

Bu videoda paralaksın yani ıraklık açısının ne olduğunu açıklamak ve nispeten yakın yıldızların gözleminde ıraklık açısının nasıl olacağını görselleştirmek istiyorum. Bir sonraki videoda ise, bu yakın yıldızların ıraklık açılarının, dünyaya olan uzaklıklarını tespit etmede nasıl kullanılacağını işleyeceğiz. Özünde ıraklık açısı, bakış açısına göre bir şeyin konumundaki belirgin değişikliktir. Eğer bunu denerseniz, bir arabaya falan bakarsanız, size göre çeşitli uzaklıktaki şeylerin birbirleri ile göreceli olarak hareket ettiklerini görürsünüz. Mesela şu anda bilgisayarımın monitörüne bakıyorum ve eğer kafamı sallarsam, bilgisayar monitörünün, arkasındaki duvara göre göreceli hareket ettiğini görürüm. O zaman yıldızlara bakarkenki ıraklık açısını düşünelim. Buraya Güneş'i çizeyim. Buraya da Güneş'in yörüngesinde bir yerlerdeki Dünya'yı çizeyim. Tabii burada Güneş Sistemi'ne tepeden bakıyormuş gibi davranacağız. Yani Dünya bu yönde hareket ediyor olacak. Ve diyelim ki, gözlemlemek istediğimiz yıldız da burada. Tabii ki bu gerçek bir ölçekte değil. Şimdi yapacağımız şey, Dünya'nın, Güneş yörüngesinde atacağı turdan bir günü, yani yılın bir gününü beklemek. O günün tam şafağında, Dünya'nın yüzeyinde şurada, kolaylık olması açısından ekvatorda oturuyoruz ve bu yıldız da aşağı yukarı Güneş Sistemi'mizin doğrultusunda diyelim. İşte tam burada, ekvatorda oturuyoruz ve tam şafak vaktinde, tam Güneş'in ilk ışıkları bize ulaşmaya başladığında, Güneş Dünya'nın bu tarafını aydınlatıyor ve ilk ışıklar bize ulaşmaya başladığında tam yukarıya doğru bakıyoruz. O zaman, Güneş'in ilk ışıklarında tam yukarı baktığımda, bu yöne doğru bakıyor olurum. Şimdi, bu baktığım yön bu olsun diyelim. Karıştırmayın, bu başka bir şema. Belki şuraya çizsem daha iyi olacak. Geceleyin gökyüzü böyle görünüyor diyelim. Güneş tam o sırada ufuktan yükselmeye başlıyor. Tam yukarı doğru bakarsam, bu yöne bakıyorum demektir. Peki bu yıldız, yukarı yöne göre ne tarafta olacaktır? Tam yukarısı bu şekilde olacak, Güneş de buraya çizdiğim gibi, tam solumda, ufukta yükselmeye başlamış olacak. Bu yıldızın tam yukarı yöne göre konumu da, sola doğru bir açıda, yani burada olacaktır. Tabii bu yıldız görüntüde bu kadar büyük olmayacak, ama buradan konuyu kavrayabilirsiniz. Belki böyle, biraz daha küçük çizersem daha iyi olabilir. Dolayısıyla burada bir açı olacaktır. Bu açı, artık kaç dereceyse, -teta deyip geçelim- buradaki açıyla aynı olacaktır. Tabii burada açıdan bahsettiğimde, ufuğun bir tarafından diğer tarafını ölçerseniz, Dünya'nın çevresinin yarısını almış olursunuz ve bu 180° olur. Bu yüzden de bu açının ne olduğunu, buradan ölçebilirsiniz. Şimdi, diyelim ki 6 ay bekledik. 6 ay sonra, Güneş'in bu tarafında olacağız. Güneş ile Dünya arasındaki mesafenin yine 1 astronomik birim civarında olacağını tahmin ediyorum. Şimdi ne olacak? Dünya'nın bu yönde döndüğünü ve Güneş'in Dünya'nın bu tarafını aydınlattığını unutmayalım. Eğer tam ekvatorda, burada oturuyorsak, tam gün batımını beklersek ve Güneş'in son ışıklarının kaybolmaya başladığı anda tam yukarı doğru bakarsak, bu 6 ay sonra bu yıldız tam yukarı yönüne göre nerede olacak? Sağ tarafta olacak. Eğer bu 6 ay sonraki görüş alanımızsa, Güneş ufuğun tam sağımızdaki tarafından batıyor olacak ve tam yukarı doğru bakarsak, bu yıldız da, sağ tarafta olacaktır. Şimdi burada ne oldu? Görünüşe göre, Dünya'nın pozisyonunu ve gözlem yaptığımız günleri, tam yukarı yönünün, evrene aynı açıyla bakacak şekilde ayarlarsak, bu yıldızın konumu değişmiş olacaktır. Buna yaz ortası, buna da kış ortası diyelim. İlla böyle olmak zorunda değil, aralarında 6 ay olan herhangi birer tarih olabilirler. İşte yazın bu yıldız burada, kışın da burada olacaktır. Genel olarak birçok yıldızın, özellikle Güneş Sistemi'yle aynı doğrultuda olan yıldızların, yılda merkeze aşağı yukarı maksimum uzaklıkta bulunduğu iki noktasını bulabilirsiniz. Bu iki nokta, bu iki tarih, en çok ilgilenmek istediğiniz tarihler olacaktır, çünkü bu açıyı ölçmenin de en ilginç tarihleri bunlardır Burada açıklığa kavuşturayım; bu açıyla, buradaki açı birbirinin aynı olacaktır. Simetrik olduğunu görebilirsiniz. Yani buradaki açı kaç olursa olsun, burada bir ikizkenar üçgen olacaktır. Dolayısıyla burası ve burası arasındaki uzaklık neyse, burasıyla burası arasındaki uzaklık da aynı olacaktır Aynı şekilde bu açıyla bu açı da eşit olacaktır. Bu açıları, yani herhangi birini veya hepsini isabetli bir şekilde ölçebiliyorsak ve bu açı da, bu açı da teta ise, buradaki fark 2 tetadır. Dolayısıyla bir seçenek şu, eğer sayılarınızın yeterince isabetli olmasını istiyorsanız, merkez etrafındaki toplam farkı ölçer ve 2'ye bölersiniz. Diğer seçenek -ve gelecek videoda bu iki seçenekten bahsedeceğim- ise, eğer buradaki belirgin farkı ölçebiliyorsanız, bu veriyi yıldızın bize olan uzaklığını bulma konusunda nasıl kullanacağınız.