Ana içerik
Sağlık ve Tıp
Konu: Sağlık ve Tıp > Ünite 1
Ders 6: Sinir Sistemi- Sinir Hücre Çeşitleri
- Nöronun Anatomisi
- Nöronların Yapısına Genel Bakış
- Nöron Fonksiyonlarına Genel Bakış
- Sodyum Potasyum Pompası Videosuna Düzeltme
- Elektrotonik Potansiyeller ve Aksiyon Potansiyelleri
- Nöronlarda Atlamalı İletim
- Sinaps Yapısı
- Nörotransmitter Çeşitleri
- Nörotransmitter Alıcı Çeşitleri
- Sinir Sisteminin Yapısı
- Sinir Sisteminin Fonksiyonları
- Motor Fonksiyonlar
- Periferik Somatosensasyon (Somatik Duyular)
- Kas Gerilme Refleksi
- Otonom Sinir Sistemi
- Üst Motor Nöronları
- Somatosensoriyel Traktlar
- Beyin Zarı
© 2023 Khan AcademyKullanım ŞartlarıGizlilik PolitikasıÇerez Politikası
Beyin Zarı
Orijinal video Matthew Barry Jensen tarafından hazırlanmıştır.
Tartışmaya katılmak ister misiniz?
- Her bir loblarin kendine ait işleri vardir. Ayri -ayri işleri yaparlar. Benim sorum şudur: bu loblar ne tarafindan idare ediliyor. Çalişma mexanizmi nedir?(1 oy)
- sorumu basitce soracak olursam dil dikkat merkezlri bazi kisilerde sol bazi kisilerde sag yarimkure olusmasinin nedeni ne(0 oy)
Video açıklaması
Bu videoda sizlere “serebral korteks”i
anlatacağım. “Serebral korteks” dediğimizde,
beynin gri madde ile kaplı, en üst katmanından bahsediyoruz. Beyni sol taraftan gösteren bu resimde
korteksin farklı bölgeleri farklı renklerle işaretlenmiş;
ama gerçekte bunun tamamı gri renktedir. Şurada, alt beyinciği,
şurada da beyin sapını görüyoruz arkadaşlar. Serebral korteks, oldukça kıvrımlı bir
yüzeye sahip; hatta ilk bakışta engebeli bir araziyi andırıyor gibi diyebiliriz. Tabii bu kıvrımları oluşturan girinti
ve çıkıntıların aslında birer adı var. Resim üzerinde gösterecek olursak.... Mesela şu kısma, yani kabartılara “girus”
deniyor. “Girus”un kelime anlamı, kıvrım demek. Sırtların arasında kalan ve kıvrımları
belirginleştiren şu kırışık çizgilerin yani girintilerin adı ise “sulkus”. Örnek olarak ikisinden de birer tane işaretledim. Şimdide bir de şurada gördüğümüz gibi daha derin
ve daha geniş olan girintiler var onlara bakalım; bunlara da “fissür” deniyor arkadaşlar, fissür. Bu resimde farklı renklerle belirtilen bölgeler
aslında serebral korteksin lobları… ve bu loblar,
isimlerini bulundukları yerdeki kafatası kemiklerinden
alıyorlar. Mesela en öndeki şu kısım,
frontal kemiğin altında kaldığı için adı “frontal lob”... Frontal lobun arkasında kalan ve sarı renkle
işaretlenmiş şu lob ise, kafatasındaki parietal kemiğe
denk geliyor; dolayısıyla adı da “parietal
lob”...
Frontal lobdan belirgin bir fissür’le ayrılan bu bölgeye de
“temporal lob” ya da “şakak lobu” deniyor, çünkü “temporal kemik” olarak da bilinen şakak kemiğiyle komşu... Ve son olarak...
en arka kısımda da oksipital kemiğe denk gelen yer var ve
o yüzden bunun adı da nedir “oksipital lob” dur. Tabii serebral korteksin bölümleri
yalnızca bu resimdekilerden ibaret değil. Mesela bu tip derin fissür’leri aralarsak eğer
ya da beyin yarım kürelerini tam ortadan ikiye ayırırsak
görebileceğimiz başka kısımları da var. Yine de “serebral loblar” ya da “beyin
lobları” dendiğinde kastedilen şey genelde bu dört lobdur. Yani frontal, parietal, temporal
ve oksipital loblar... Serebral korteks sinir sisteminin en karmaşık
bölümüdür ve bununla bağlantılı olarak
tüm sinir sisteminin en karmaşık işlemleri ve işlevleri serebral
korteksin sorumluluğundadır. Tabii tahmin edebileceğiniz gibi,
serebral korteksin çok sayıda görevi bulunuyor, fakat bu videoda yalnızca bunlardan birkaçına
değinebileceğiz. İlave bilgileri ve ayrıntıları başka
videolarda paylaşmayı düşünüyorum. Şimdilik üstünkörü anlatacağım size bu birkaç
şeye, serebral korteksin kontrolündeki birtakım
duyular ve motor işlevlerle başlamak istiyorum arkadaşlar, evet Bu noktada en dikkat çeken şey,
beynimizin sağ ve sol tarafıyla vücudumuzun sağ ve sol tarafı arasında
çapraz bağlantı olması. Sanırım çizerek anlatsam daha açıklayıcı
olacak... Evet bu, konu mankenimiz... bu da sağ tarafından gelen görsel bir uyarıcı
olsun... Bu uyarıcıya dair görsel bilgiler
beynin sol tarafında, yani işaretlediğim şu bölgede işleniyor. Benzer şekilde, sol taraftan algılanan bir
görsel de beynin sağ tarafında işleniyor. Aynı durumu bu çizim üzerinde işaretleyecek
olursak, aslında işaretlememiz gereken yer tam da şurası
olacak... yani oksipital lob,
çünkü serebral korteksin görsel bilgi işlem merkezi
oksipital lob’dur. Sağ göze bağlı optik sinirlerle taşınan
görsel bilgi sinyalleri sol oksipital lobda,
sol gözden gönderilen sinyaller de sağ lobda işleniyor. Aynı şey somatosensoriyel bilgi sinyalleri
için de geçerli... Evet yazalım, so-ma-to-sen-so-ri-yel... Vücudun bir tarafından yola çıkan bilgi
sinyalleri sinir sistemi üzerinde ilerleyerek
beynin tam tersi tarafına ulaşıyor ve burada analiz ediliyor. Örneğin şuraya, sağ bacağımızın şu
noktasına temas eden bir cismin sıcaklığı, bu bölgedeki reseptörler tarafından algılanıyor
ve toplanan bilgi, sinirler vasıtasıyla serebral korteksin
sol tarafına sonuçta iletiliyor. Burada gerçekleşen bir dizi işlem
cismin yaydığı ısıyı hissetmemizi, yani bilinç düzeyinde algılamamızı sağlıyor. Görsel ve somatosensoriyel unsurlar dışında
diğer duyulara ait bilgiler genellikle serebral korteksin her iki tarafında
da işlenir. Örneğin sağ taraftaki bir uyarıcıdan
toplanan veri, serebral korteksin hem sol
hem de sağ tarafında analiz edilir ve bilgiye dönüştürülür. Tabii dediğim gibi
bu diğer duyular için de geçerli. Vücut ve beyin arasındaki “görsel”
ve “somatosensoriyel” bilgi akışı çapraz yönlü gerçekleşiyor. Aslında iskelet kaslarının kontrolüyle
ilgili motor bilgiler de benzer bir seyir takip ediyor. Kırmızıyla işaretlediğim şu bölge,
serebral kortekste motor işlevlerin koordine edildiği kısım. Yani bu çizimi esas alırsak... burayı da kırmızıyla işaretleyeyim... beynin sol yarım küresindeki bu bölge,
vücudun sağ tarafındaki iskelet kaslarını yönetiyor. Serebral korteksten verilen komut,
üst motor nöronlar üzerinden omuriliğin diğer tarafındaki alt motor
nöronlara, oradan da kas hücrelerine ulaşıyor. Tıpkı bu bacakta olduğu gibi. Yani sonuç olarak
sağ bacağın hareketleri beynin sol yarım küresi tarafından kontrol
ediliyor. Şimdi esasında
serebral kortekse genel olarak tekrar bakacak olursak,
üstlendiği işlevlerin türüne göre iki ana bölümden bahsedebiliriz. Bunlardan ilki,
temel düzeyde duyusal ve motor işlevleri yürüten “birincil” ya da “primer korteks”... Diğeri ise
“bağlantı korteksi”... Bu bölümde, farklı kaynaklardan toplanan
bilgiler çok daha karmaşık işlemlere ve işlevlere
dönüştürülmek üzere birbirleriyle ilişkilendiriliyor. Aslında ismine “bağlantı korteksi”
denme sebebi de zaten bu. Şimdi bu gruplandırmayı motor korteks bölümleri
üzerinden örneklendirelim... Primer motor korteks,
temel hareket işlevlerini yerine getirirken, hareketlerin planlanması gibi çok daha karmaşık
işlevler için ise “bağlantı motor korteksleri” ni devreye
sokuyor. Bağlantı kortekslerini,
birer üst düzey bilgi işlem merkezi olarak düşünebiliriz. Somatosensoriyel ve görsel bilgiler gibi
farklı kaynaklardan edinilen sayısız bilgi bağlantı korteksinde birbiriyle ilişkilendiriliyor
ve ortaya bizi biz yapan şeyler çıkıyor: biliş, duygular ve bilinç gibi… Örneğin düşünceleri kelimelere
ya da kelimeleri düşünceye dönüştürmemizi sağlayan
lîsan, yani dil becerimizi “biliş” dediğimiz şeye borçluyuz. Bu beceri,
çoğumuzda beynin sol yarım küresindeki zihinsel faaliyetlere bağlı. Bununla birlikte, dil işlevlerinde beyninin
her iki yarım küresini ya da ağırlıklı olarak sağ yarım küresini
kullanan kişiler de var; fakat bunlar istisnai.. Lîsan becerisi, genelde beynin sol yarım
küresinin sorumluluğunda. Son olarak,
serebral korteksin çok önemli bir diğer işlevine,
“dikkat” dediğimiz şeye değineceğim. Serebral korteksin her iki tarafında da
“dikkat” adına önemli roller üstlenen bölgeler bulunuyor. Fakat birçok kişide,
sağ yarım küredeki serebral kortekste cereyan eden dikkatle ilgili faaliyetler
vücudun her iki tarafını da kapsarken, kimi insanlarda beynin sol yarım küresi
ağırlıklı olarak vücudun sağ tarafını ilgilendiren dikkat işlevini yerine getiriyor. Tabii bu durumda sağ tarafa biraz daha fazla
yük binmiş olsa da, beynin diğer yarım küresine yüklenen ilave
dikkat işlevleriyle durum dengeleniyor. Anlatacaklarım şimdilik bu ama serebral korteksin yapısına, işlevlerine ve sinir sisteminin diğer bölümleriyle
iletişimine dair daha anlatacak çok şey var. Mesela motor kortekslerin “bazal ganglion”
adlı “subkortikal” yani korteks altı yapılarla ve beyincikle koordineli yürüttüğü
motor işlevlerden, serebral korteksin lobları arasındaki iletişimden
ya da her bir lobun sinir sistemindeki ağırlıklı işlevlerinden henüz hiç bahsetmedik bile... Tüm bunlar hakkında saatlerce konuşulabilir,
ama serebral korteks hakkında temel bilgileri verdikten sonra
şimdilik bu kadarı yeterli diye düşünüyorum.