Ana içerik
Sağlık ve Tıp
Çocuk Felci Nedir?
Çocuk felci, polio virüsünün omurilik ve beyin sapını etkilemesi sonucu ortaya çıkan bulaşıcı bir hastalıktır. Polio virüsü enfeksiyon vakalarının büyük bir çoğunluğu zararsız olmasına rağmen virüs beyne veya omuriliğe ulaşırsa felce, hatta ölüme bile sebep olabilir. 20. yüzyılın ortalarında, polio virüsü enfeksiyonları salgın hastalık boyutuna ulaşmıştır. Günümüzde çocuk felci tehlikesi, dünyanın gelişmiş bölgelerinde aşı sayesinde büyük oranda azalmıştır. Fakat bu hastalığın görülmeye devam etmesi, özellikle de bazı ülkelerdeki 5 yaş altındaki çocuklar için bir risk olmaya devam etmesi anlamına gelmektedir. Yine de sağlık uzmanlarına göre çocuk felcinin kökten çözümü ihtimal dahilindedir ve 1999 yılında polio virüsünün üç türünden biri tamamıyla yok edilmiştir.
Sinir sisteminiz
Sinir sisteminiz beyninizden, omuriliğinizden ve sinir hücrelerinizden oluşur; beyniniz ve omuriliğiniz birlikte Merkezi Sinir Sistemi veya MSS olarak adlandırılır. MSS dünyayı nasıl algıladığımızı kontrol eder. MSS vücudun bütün bölümlerinden bilgiyi alır, işler ve vücudun diğer bölümlerine talimatlar gönderir. Böylece günlük hayatta maruz kaldığımız oldukça çeşitli uyaranlara tepki verebiliriz. Bilgileri vücudumuzda çeşitli yerlere ve MSS'den bazı bölgelere, bazı bölgelerden de MSS'ye taşıyan sinir ağına çevresel sinir sistemi denir.
Sinir sisteminiz milyonlarca sinir hücresi ya da duyusal nöron, internöron ve motor nöronları adı verilen üç çeşit nöron türünü içerir. Duyusal nöronlar sıcaklık, ışık ya da vücudumuzda veya dışında bulunan kimyasallar tarzı uyaranlara tepki veren nöronlardır. Bu nöronlar, aldıkları bu bilgiyi MSS'e iletir; bilgi burada internöronlar tarafından deşifre edilir ve vücudumuzun kaslar ya da bezler gibi bilgi sonucunda bir aksiyon alınması gereken yerlerine motor nöronlar aracılığı ile talimatlar iletilir. Sinir sisteminiz vücudunuza iki tür eylem için talimat verebilir: Beyninizin bilinçli olarak kontrol ettiği istemli eylemler ve beyninizin bilinçsiz olarak kontrol ettiği istemsiz eylemler. Refleksler, sinir sisteminizin istemsiz hareketleri nasıl sağladığına yönelik iyi bir örnektir. Bilgi, duyusal nöronlarınız tarafından alındığında, mesela derinize bir iğne battığında, acı hissi MSS'de o hissin işlendiği bölgeye doğru hareket eder. Bundan sonra MSS, el kaslarınıza acı kaynağından uzaklaştırmanızı söyleyen ilgili motor nöronlara talimat verir.
MSS, gri madde ve beyaz madde olarak adlandırılan iki tür dokudan oluşur. Eğer omurilik soğanınızdan kesitler alıp baksaydık gri maddenin kelebek şeklinde olduğunu görürdük. Ventral (ya da anterior) boynuzdaki gri madde yutma, nefes alma ve vücuttaki kan akışını sağlamak için kullanılan kaslar ile gövdeniz, kollarınız ve bacaklarınızdaki kasların hareketinden sorumlu motor nöronları içerir. Özellikle bu bölgedeki motor nöronlar çocuk felci virüsü enfeksiyonuna karşı hassastır.
Çocuk felci nasıl bulaşır?
Çocuk felci enfeksiyonunun bulaşmasının en olasılıklı yolu enfeksiyonlu dışkıyla temastır. Ancak virüs bulaşmış olmasına rağmen herhangi bir belirti göstermeden, virüsü dışkısı aracılığı ile yaymakta olan biriyle kuracağınız doğrudan temas sonucu virüsü kapabilirsiniz. Hatta çocuk felci o kadar bulaşıcıdır ki, bu virüsün bulaştığı biriyle yaşayan kimsenin virüsü kapma ihtimali de oldukça yüksektir. Çocuk felci virüsü insan vücudunun dışında haftalarca hayatta kalabildiğinden, su ve gıdalarla da bulaşabilir. Bu nedenle, altyapının zayıf olduğu, kötü sağlık hizmetleri bulunan ve kalabalık yerlerde yayılma riski daha fazladır ve çocuklar, özellikle risk altındadır. Enfeksiyon riski; ayrıca çok genç yaşlar, ileri yaşlar ve hamilelik gibi bağışıklık sisteminizin tamamen işlevini yerine getirmediği zaman dilimlerinde daha fazladır. Bağışıklık sisteminizi zayıflatan HIV virüsüne sahip olma veya bademciğinizi aldırma gibi durumlar da çocuk felcinin bulaşma riskini arttırabilir.
Çocuk felci virüsü vücudunuza nasıl saldırır
Çocuk felci virüsü vücudunuza genellikle burun veya ağız yoluyla girer ve bu doğru üzerinde bulunan boşlukları kaplayan hücrelere (örnek: yutak) ve çoğaldığı yer olan bağırsak hücrelerine bulaşır. Yaklaşık 1 hafta sonra, hızlı bir şekilde çoğalmaya devam ederek, bademciklerinize ve bağışıklık sisteminin diğer kısımlarına yayılabilir. Son olarak, çocuk felci virüsü kan dolaşımına geçebilir ve eğer kan dolaşımına geçerse, vücudunuzun geneline taşınır. Vakaların çoğunda vücudunuz, halihazırda bağısaklarınızda ve kan dolaşımınızda bulunan bu virüsleri yok eder. Ancak çocuk felci virüsü, bazı insanlarda merkezi sinir sistemine geçebilir. Virüsler motor nöronlara bulaşıp bu nöronların içinde binlerce kez kendilerini kopyalarlar. Ortaya çıkmaya hazır olduklarında bu nöronları yok edip henüz bulaşmadıkları komşu hücrelere doğru yayılırlar. Bu noktada hastalık nöronlarda oluşturdukları hasarlara ve merkezi sinir sisteminde etkilediği bölgelere göre tıbbi olarak sınıflandırılır:
- Omurilik felci: çocuk felcinin en yaygın şeklidir. Çocuk felci virüsü omurgada yer alan ventral boynuzdaki gri maddede bulunan motor nöronlara bulaşıp bu nöronları yok ettiğinde ortaya çıkar. Hücreler öldükçe gövde ve uzuvlardaki kaslar merkezi sinir sisteminden sinyal alamazlar. Bu yüzden zayıflamaya başlarlar ve bu da kaslarda atrofiye neden olur. Oldukça kısa bir süre içerisinde (birkaç gün) kaslar tamamen felç geçirebilirler.
- Bulbar/bulber tipli çocuk felci: Çocuk felci vakaları arasında az sayıda rastlanır ve virüsünün beyin sapında bulunan bulbar bölgedeki nöronlara bulaşıp onları yok etmesiyle ortaya çıkar. Bu durum konuşma, yutma ve nefes almada kulllanılan kasları zayıflatır.
- Bulbospinal tipli çocuk felci: Felç edici polioya sahip yaklaşık 5 kişiden 1'i hem bulbar hem de spinal enfeksiyona sahiptir. Böyle durumlarda, çocuk felci virüsü ayrıca servikal omuriliğin üst kısmına bulaşır ve diyafram felcine sebep olur.
Çocuk felcinin semptomları nelerdir?
Çocuk felci bulaşan insanların oldukça büyük bir çoğunluğu çocuk felci belirtilerini göstermeyecektir, hatta bu virüsün bulaştığını bile bilmeyecektir. Bununla birlikte virüs eğer bağırsaklarınızdan geçip kan dolaşımına karışırsa subklinik (az belirgin) veya nonparalitik (felç durumu bulunmayan) çocuk felci belirtileri gösterebilirsiniz. Bu belirtiler genellikle ateş, yorgunluk, baş ağrısı, kusma, boyunda sertleşme ve kas ağrısı gibi hafif grip belirtileridir.
Çocuk felci virüsü eğer merkezi sinir sistemine ulaşırsa belirtiler daha da kötüleşir ve paralitik (felç edici) çocuk felci oluşur. Kas zayıflaması ve felç genellikle hızlı bir şekilde ilerler ve buna sıklıkla ateş, kas ağrısı, refleks kaybı ve uzuvlarda gevşeme eşlik eder. Vücudun yalnızca bir tarafının felç olması yaygındır ve bacak ve kollardaki felç omuriliğe daha yakın olduğundan, parmak uçlarında ve ayak parmaklarındaki felç durumuna göre daha ciddidir. Bulaşmanın birinci veya ikinci haftasında virüs, kalıcı olarak felç olmanızı sağlayacak şekilde motor nöronlarınıza, omuriliğinize ve beyin sapınıza zarar verebilir. Ancak vakaların çoğunda kaslar eski işlevlerine bir ölçüde geri döner ve paralitik çocuk felci geçiren birçok insan tamamen iyileşir. Yine de kas zayıflaması ve felç, bir yıl ya da daha uzun süre devam ettiğinde kalıcı olabilir.
Virüs eğer bulbar beyin bölgesine bulaşırsa, büyük ihtimalle bu bölgedeki sinirlerde oluşan zararla alakalı diğer belirtileri gösterirsiniz. Bu belirtiler arasında; yutma ve dil hareketlerindeki zorluklar ve ardından gelen solunum yolundaki mukozanın çoğalması sonucu boğulma bulunur. Aynı zamanda ölümcül olabilen yüz kaslarının zayıflaması, çift görme ve anormal solunum da deneyimleyebilirsiniz.
Çocuk felci ne kadar yaygındır?
Çocuk felci son derece bulaşıcıdır ve genellikle 5 yaş altındaki çocukları etkiler.
Kendinizi çocuk felcinden nasıl koruyabilirsiniz?
Çocuk felcini engellemek için en etkili yol çocuk felci virüsünün üç türüne karşı koruyucu olan çocuk felci aşısıdır. Hem ağızdan seyreltilmiş olarak hem de aktive edilmemiş enjeksiyon yoluyla verilen çocuk felci aşıları dünya çapında yaygın kullanılır. Aşı iki doz vurulduktan sonra %90 oranında, üç dozdan sonra ise %99 oranında etkilidir ve takviye aşılarla beraber sizi ömür boyu koruyabilir. Dünya Sağlık Örgütü çoğu ülkede bebekler için üç doz ağızdan vurulan aşıyı ve buna ek olarak bir doz aktive edilmemiş çocuk felci aşısını önermektedir.
Çocuk felci nasıl teşhis ve tedavi edilir?
Doktorunuz hastalık geçmişinizi ve belirtileri temel alarak bir çocuk felci virüsü ön tanısı koyabilir. Örneğin, aşı olmadıysanız; yutma ve nefes almada zorluk, anormal refleksler ve boyunda sertleşme gibi belirtiler gösteriyorsanız doktorunuz çocuk felci ihtimalini düşünebilir. Bu tanıyı onaylamak için büyük ihtimalle sizden bir mukoza örneği (boğaz kültürü), dışkı örneği veya serebrospinal sıvı (bu sıvı merkezi sinir sisteminizde bulunan bir sıvıdır) örneği isteyebilir. Bu işlemden sonra bu örnek, polio virüsü içerip içermediğinin görülmesi için laboratuvara gönderilir.
Şu anda polio virüsü için herhangi bir iyileştirici tedavi yoktur. Doktorlar bunun yerine, iyileşme hızınızı artıran ve komplikasyonları engelleyen stratejiler üzerine odaklanır. Bu stratejiler yatak istirahati, ilaçla ağrı tedavisi, nefes almanıza yardımcı taşınabilir bir solunum cihazı, kaslarınızın körelmesini engelleme amaçlı verilen orta dereceli egzersizler ve bağışıklık sistemi ve diğer vücut fonksiyonlarınıza yardımcı sağlıklı beslenme diyetlerini içerir.
Şunları da göz önünde bulundurun:
- Post-polio sendromu: Eğer felçli veya felçsiz bir polio geçirmişseniz yıllar sonra çocuk felciyle alakalı belirtileri gösterebilirsiniz (ortalama zaman 35 yıldır ama belirtiler, 10 yıldan 60 yıl veya daha üstü yaşlarda da başlayabilir).
Tartışmaya katılmak ister misiniz?
Henüz gönderi yok.