Ana içerik
Konu: Sağlık ve Tıp > Ünite 16
Ders 3: Anksiyete- Anksiyete (Kaygı) Bozuklukları Nelerdir?
- Yaygın Anksiyete Bozukluğu
- Fobiler
- Panik Atak
- Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) nedir?
- Obsesif Kompulsif Bozukluk (Takıntı Hastalığı)
- Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?
- Travma Sonrası Stres Bozukluğu
© 2024 Khan AcademyKullanım ŞartlarıGizlilik PolitikasıÇerez Politikası
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?
İnsanlar çok kötü bir şey olduğunda nasıl tepki verir? Herkes tehdit edici unsurlara veya beklenmedik deneyimlere farklı şekillerde tepki verir. Başınızdan bir olay geçtiğinde siz aşırı halde korkmuş, aklınız başınızdan gitmişken, aynı olayı yaşayan başka bir arkadaşınız hayretler içinde kalmış, hayatta olduğu için minnettarlık duyuyor olabilir. Bu duygu ve düşünceler başa çıkmak için çok yoğun ve zor olabilir fakat çoğumuzun travmatik olaylara verdiği tepkiler tamamen normal ve geçicidir, zaman içinde etkisini kaybeder.
Bir kişi iyileşmekte zorluk çekiyor ve zaman geçtiği hâlde yaşadığı deneyimle ilgili duyguları aynı kalıyor veya daha kötüye gidiyorsa bu kişi Travma Sonrası Stres Bozukluğu yaşıyor olabilir (TSSB). Travma Sonrası Stres Bozukluğu bir insanın düşünme, hissetme ve davranma şekillerini değiştiren, kişide büyük bir stres oluşturan ve fonksiyonlarının çalışmasına etki eden travmaya verilen ağır tepkidir.
Normal bir durumda neler olması beklenir?
Hayatta yeni olaylar yaşadıkça beyniniz durumun tehlikeli veya stresli olup olmadığına dair kararlar almak zorunda kalır. Beyniniz hayatınızı tehdit eden bir unsur algıladığında bütün vücudunuzu etkileyen acil bir tepki mekanizması çalıştırır. Savaş ya da kaç olarak adlandırılan bu mekanizma vücudunuzu alarma geçirir, adrenalin ve noreprefin salgılanmasına sebep olur. Savaş ya da kaç mekanizması vücudu stresli durumdan kurtulmaya odaklayarak hayatta kalma şansınızı artırır. Artık güvenliğiniz tehlikede değilse ve tehlike tamamen ortadan kaybolmuşsa beyniniz stres tepkilerine son verir ve siz de normale dönebilirsiniz.
Bir şeyler ters gittiğinde neler olur?
Bazen çok korkutucu veya kronik olarak stresli olan bir olay yaşadığınızda beyniniz içinde bulunduğunuz tehlike seviyesini olduğundan fazla olarak algılar ve stres sistemleriniz gerektiği gibi çalışmaz. Zaman geçtikçe normale dönmek yerine vücudunuz alarm durumunda kalır ve stres hormonları salgılamaya devam eder. Böyle bir durum gerçekleştiğinde, beyninizin farklı bölgeleri çevrenizde olup bitenleri yorumlayarak vücudunuzun geri kalanına nasıl tepki vereceği konusunda komutlar gönderirken hatalar yapmaya başlar. Travma sonrası stres bozukluğu korku ve strese verdiğiniz tepkilere yön veren beyin yapısı ve sinir ileticilerle ilgili sorunlarla ilişkilendirilir.
| Normal fonksiyon | Travma sonrası stres bozukluğu | |
|---|---|---|
| Amigdala | Tehlikeye tepki olarak savaş ya da kaç mekanizmasını harekete geçirir | Tehlikeyle ilgili anılara veya düşüncelere tepki olarak savaş ya da kaç mekanizmasını harekete geçirir |
| Hipokampus | Bigileri anılara dönüştürür ve anılar içinde bilgi biriktirir | Anıları yanlış kaydeder ve hafızadan bilgi bulunmasını etkiler |
| Prefrontal korteks | Karmaşık düşünme, karar verme ve uygun davranış gösterme | İşlevsiz düşünce süreçleri ve karar verme yetisi; durumlara verilen uygunsuz tepkiler |
| Hipotalamik pituiter adrenal (HPA) ekseni | Strese neden olan durumla baş edebilmek ve çabaları bu duruma yönlendirmek için kortisol gibi hormonlar salgılar | Aşırı etkindir, hormon seviyelerinde dengesizliğe neden olur, stres ve kaygıyı artırır |
Belirtiler
Travma deneyimi sonrası yaşanan 4 ana travma sonrası stres bozukluğu semptomu bulunur. Bu semptomlar en az 1 ay boyunca sürer ve şunları içerir:
- Olayı yeniden yaşama: Tekrar eden bir şekilde travmaya sebep olan deneyimleri kabuslar veya acı verici rüyalar, geçmişe geri dönme ve kontrol edilemeyen düşünceler şeklinde yeniden deneyimleme. Bu belirtiler yaşandığı sırada vücut çoğu zaman Savaş veya Kaç prensibine göre tepki verir.
- kaçınma: kişi travmayla ilgili her şeyden kaçınır. Geriye dönüşleri veya kontrol edilemeyen düşünceleri tetikleyen durumlardan kaçınma; başına gelen olayı hatırlatan yerlerden, insanlardan ve etkinliklerden kaçınma; travmayla ilgili duygu ve düşünceleri bastırma buna örnek verilebilir.
- aşırı uyarılma: Strese ve travmaya karşı aşırı psikolojik uyarılma ve abartılı tepki verme. Aşırı uyarılan kişiler çok gergin ve tedirgin olabilir. Çevrelerindeki tehlikelere karşı sürekli tetikte oldukları için genellikle odaklanma problemleri yaşarlar. Aşırı uyarılma asabiyete ve uyku problemlerine de yol açar.
- Aşağıdaki örneklerdeki gibi düşünce, duygu ve inançlarda değişiklikler:
çoğu zaman üzgün, endişeli veya korkmuş hissetmek
herhangi bir şey hissetmemek (duygusal uyuşukluk)
etkinlikler ve ilişkilere olan ilgiyi kaybetmek
kendilerini kötü veya suçlu bir kişi olarak görmek
dünyanın korkunç, tehlikeli bir yer ve insanların güvenilmez olduğuna inanmak
Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri genellikle kişiyi güçsüzleştirir; iş, okul ve sosyal hayatlarındaki davranışlarını etkilemeye başlar. Tedavi edilmediği takdirde kişinin durumu oldukça ciddileşebilir ve kişi intihara kalkışabilir.
Travma sonrası stres bozukluğunun sebebi nedir?
Travma sonrası stres bozukluğu, sizin veya sevdiğiniz bir insanın başından tehlikeli ve hayati önem taşıyan çok korkunç ve travmatik bir olay geçmesinden veya bu olaya tanıklık etmenizden kaynaklanır.
- askeri çatışma
- şiddet suçları ve fiziksel saldırılar
- kasırga, sel ve deprem gibi doğal afetler
- evin yanması veya trafik kazaları gibi ciddi kazalar
- tecavüz ve cinsel istimar; bu gibi olaylara örnek verilebilir.
Travma ve travma sonrası stres bozukluğu arasında bir doz-tepki ilişkisi vardır; yani, belirtilerin ortaya çıkması açısından travmanın ciddiyeti, süresi ve bu travmaya maruz kalma seviyeniz oldukça önemlidir. Çocukluğunuzda cinsel istismar veya savaş gibi kronik ve ciddi bir travma yaşadıysanız belirtilerin ortaya çıkma ihtimali trafik kazasına tanıklık etmiş bir insanda ortaya çıkma ihtimalinden daha fazladır. Diğer risk faktörleri arasında:
- Kişilik: Sınır kişilik, antisosyal, paranoyak ve başkasına bağımlı olma gibi özellikler travma sonrası stres bozukluğuyla ilişkilendirilir. Bu gibi özellikleri olan insanlar stresli durumlara daha tepkisel ve heyecanlı yaklaşırlar; olumsuz anılarından kurtulmaları daha fazla zaman alır.
- Algılanan Kontrol Düzeyi: Kontrol mekanizmanızın çevrenizde olup bitenlerle baş edemeyecek kadar zayıf olduğunu düşünüyorsanız stresle başa çıkmanız güçleşir ve travmaya karşı savunmanızı azaltır.
- Sosyal Destek: Güçlü aile veya arkadaşlık bağlarınız yoksa veya çocukluğunuzda olmamışsa travma sonrası stres bozukluğu yaşamanız daha olasıdır.
- Akıl Hastalıkları: Daha önce depresyon, anksiyete, bipolar rahatsızlık veya madde bağımlılığı yaşadıysanız ya da depresyon geçiren yakın bir akrabanız varsa travmatik bir olay sonrasında travma sonrası stres bozukluğu yaşama ihtimaliniz daha fazladır.
- Hayattaki olaylar: Aileden birinin vefat etmesi, boşanma veya işini kaybetme gibi stresli olaylar travmayı nasıl yaşadığınıza etki eder ve travma sonrası stres bozukluğu yaşama riskinizi artırır.
Travma sonrası stres bozukluğu ne kadar yaygındır?
Stres bozukluğu en çok bekar, boşanmış, dul kalmış veya yokluk içinde yaşayan yetişkinler ve sosyal olarak içine kapanık gençler arasında yaygındır. Kadınların tecavüz ve cinsel istismar yaşadıktan sonra travma sonrası stres bozukluğu yaşama ihtimalleri daha fazlayken; bu ihtimal erkeklerde savaş gibi olaylara tanıklık ettiklerinde artmaktadır. Düzenli olarak travmaya maruz kalan insanlar (eski askerler, cinsel tacize maruz kalan insanlar ve ilk müdahale ekipleri gibi) travma sonrası stres bozukluğunu oldukça yüksek bir seviyede yaşarlar. Örneğin savaş durumu, yakın zamanda Irak ve Afganistan arasında geçen savaşlardan geri dönen askerlerin %17'sinde, bütün askerlerin de %30'unda travma sonrası stres bozukluğuna sebep olmuştur. Katrina kasırgası , Japonya ve Haiti'deki depremler, Hint Okyanusu'nda meydana gelen tsunami gibi etkileri uzun süre devam eden doğal afetler bu olaylardan sağ çıkan insanların %50-70'inde TSSB'YE neden olmuştur.
Travma sonrası stres bozukluğunu önlemek mümkün müdür?
Travma sonrası stres bozukluğuna neden olan travmatik olaylar önceden tahmin edilemez veya önlenemez; herhangi bir insanın başına herhangi bir zamanda gelebilen olayladır. Bu nedenle birçok bilim insanı ve akıl sağlığı doktoru bu durumun oluşmasını engellemek yerine duruma erken müdahale etmeye odaklanıyor. Travmatik bir olay gerçekleştiğinde travma sonrası stres bozukluğu yaşama riski en fazla olan insanları en kısa zamanda teşhis etmek; bu insanları olayla başa çıkabilme yeteneklerini geliştirmeyi, stres ve korkularını azaltmayı amaçlayan bir programa dahil etmek oldukça önemlidir. Buna örnek olarak; askerler savaşla ilgili yaşadıkları stres altında çalışabilmek için meditasyon, yoga ve akupresür yaparken, doğal afetten kurtulan kazazedeler yaşadıkları olayla ilgili düşüncelerini yönlendirmek için kriz müdahale danışmanlığından yararlanıyor.
Nasıl tedavi edilir?
Travma sonrası stres bozukluğu için uygulanan tedavi sırasında, hastaların ihtiyacı olduğu anda onlara gereken desteği vermek ve etraflarında olup bitenle başa çıkabilme yeteneklerini geliştirmek için ilaç tedavisi ve terapi yöntemi birlikte uygulanır.
- Travma sonrası stres bozukluğu için en etkili psikoterapi yöntemlerinden biri bilişsel davranışsal terapidir (BDT). BDT travmaya ilişkin duygu, düşünce, inanç ve davranışları anlama ve değiştirmeye odaklı bir tedavidir. BDT, hastaların uyumsuz davranış ve düşüncelerini yeniden yapılandırmalarına yardımcı olur ve onlara gelecekte yaşayacakları olası stres durumları için daha etkili bir yol sunar.
- Travmayı güvenli bir şekilde tekrarlamak için yapılan hipnoz ve maruz bırakma tedavisi, stresle ilgili duyguları azaltmak için uygulanan rahatlatma teknikleri ve sosyal desteği artırmak için yapılan grup veya aile terapileri diğer psikolojik tedavi yöntemleri arasında yer alır.
- TSSB'nin tedavisi için kullanılan ilaçlar selektif serotonin gerialım inhibitörleri (SSRI) adı verilen antidepresanlardır. SSRI ilaçları iletişimi ve beynin fonksiyonlarını geliştiren serotoninin geri emilimini engeller. Bu ilaçlar özellikle anksiyete ve depresyon gibi belirtileri tedavi etmede oldukça faydalıdır.
Şunları da göz önünde bulundurun:
- Travma sonrası stres bozukluğu yeni bir bozukluk değildir; eski askerler yüzyıllardır bu bozukluğun belirtilerinden şikayetçiler! Geçmişten bu yana bu duruma birçok farklı isim verilmiş; iç savaşta çarpışan askerlere "asker yüreği" teşhisi konmuş, I. Dünya Savaşı'nda çarpışan askerler "savaş bunalımı" geçirmiş, II. Dünya Savaşı ise askerlerde "savaş yorgunluğu"na neden olmuştur.
- Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan insanlardan bazıları rehber hayvanlardan yararlanır. Rehber köpekler belirtileri teşhis etmeleri için eğitilir ve herhangi bir kriz durumunda hastalara yardım edebilirler. Böyle bir durumda hastaya ilacını getirir, kabus sırasında onları uyandırır, hasta gergin hissettiğinde onun dikkatini dağıtır ve duygusal destek verirler.
Tartışmaya katılmak ister misiniz?
Henüz gönderi yok.