Deliryum Nedir?

Merhaba Yine ben... Eveet... Deliryum, akut veya ani ruhsal durum değişikliğidir. Demanstan farklıdır. Çünkü hatırlarsanız demans beyinde kademeli ilerleyen bir hastalıktı. Deliryum da tıpkı demans gibi dikkat, hafıza, biliş ve bilinç gibi şeyleri etkiler. Fakat genelde bu değişiklik saatler veya günler içinde gerçekleşir. Oysa demans yıllar içinde gelişir. Deliryumu olan hastalarda çoğunlukla çevreye olan farkındalık azalır ve oldukça fazla kafa karışıklığı yaşarlar. Eğer onlarla sohbet ederseniz, belli bir konuya bağlı bir şekilde kalamayabilirler, gezinebilirler ya da başka bir şey tarafından kolaylıkla dikkatleri dağılabilir. Etraflarına hiç cevap bile vermeyebilirler. Özellikle güncel olaylar da dahil bir şeyleri hatırlamada güçlük çekerler. Son olarak da bazı vakalarda olduğu gibi halüsinasyon görebilirler veya korku, kaygı, sinir ve depresyon gibi aşırı duygular yaşayabilirler. Bunların çoğu demansın belirtileriyle aynıdır. Diğer yandan deliryumdaki bu belirtiler gün içinde değişiklik gösterebilir. Yani hiçbir belirtinin olmadığı, her şeyin normal gözüktüğü zamanlar olabilir. Ama sonra birden belirtilerin bazılarının ya da hepsinin ortaya çıktığı anlar da olabilir. Bununla birlikte deliryum ve demans tamamen farklı rahatsızlıklardır. Belirtilerindeki benzerlikler yüzünden doktorlar bazen ayırt etmekte zorlanabilirler. Bunun sebebi de özellikle deliryumun demansla birlikte gerçekleşebilmesidir. Aradaki farkı anlayabilmek için doktorların aradığı birkaç önemli detay vardır. Öncelikle hastalığın ne zaman başladığını anlamaya çalışırlar. Bu da psikolojik durumun değiştiği zamandır. Deliryum bilişteki ani gerçekleşen bir değişikliktir. Hiç belirti göstermeden çok önemli belirtilere hızlıca geçiş yapabilir. Oysa demans küçük küçük belirtilerle başlayarak gittikçe kötüleşir ve uzun bir zamana yayılır. Diğer bir yöntem olarak doktorlar hastaların dikkatini ölçebilirler. Bir yere odaklanıp bunu sürdürmek deliryum hastaları için ciddi derecede zordur. Diğer yandan demansın erken evrelerindeki hastalar genelde dikkatli olurlar. Son olarak ve en önemlisi doktorlar, belirtilerde bir dalgalanma olup olmadığını anlamaya çalışırlar. Deliryumlu hastalarda belirtiler önemli derecede dalgalanma gösterir ve gün içerisinde gelir gider. Bunların bir grafiğini yaparsak, böyle bir şey ortaya çıkabilir. Belirtiler oldukça sık bir şekilde değişir. Demanslı hastalar ise zaman içinde oldukça sabit bir hafıza ve düşünme kabiliyeti sergilerler. Durum kötüleşebilir fakat deliryumdaki gibibüyük bir dalgalanma yaşanmaz. Deliryum vakalarına genelde beyin sinyallerinin gönderilmesi ve alınması sırasındaki bozulmalar yol açar. Genelde oksijen ya da eskiden beynin aldığı bazı maddelerin eksikliği sebep olur. Bu yüzden deliryum demansın aksine genel anlamda geçici ve geri dönüşlüdür. Ana farklılıklarından biri de budur. Demans gibi kalıcılığı yoktur. İlaçlar da deliryuma etki eden yaygın sebeplerdendir. Özellikle beyin işlevlerinde değişikliğe yol açan ilaçlar etki eder. Antikolinerjik, psiko-aktif ilaçlar ve opioidler bu değişiklikten sorumlu olan ilaç çeşitleridir. Aynı zamanda bazı ilaçların bırakılmasından ve alkolden de kaynaklanabilir. Alkolikler uzun süre alkol kullandıktan sonra aniden bırakırlarsa deliryuma sebebiyet verebilirler. Buna deliryum tremens denir. Bir diğer önemli sebep ise stres yaratan durumlardır. Özellikle ilaç kullanıldığı zaman stresli durumlar tek başına bile deliryumu tetiklemek için yeterli olabilir. Mesela deliryumun ameliyattan sonra olması oldukça yaygındır. Çünkü ilk olarak ameliyat oldukça stresli bir sınavdır. İkinci olarak genellikle ameliyat süresince ilaçlarla veya sakinleştiricilerle birlikte geçirilen bir durumdur. Sonrasında ise ağrı kesiciler kullanılır. Aynı zamanda fizyolojik durumlar da deliryuma sebep olabilir. Sıvı kaybı ve elektrolit dengesizliği bunlara örnektir. İdrar yolu enfeksiyonu, zatürre, cilt enfeksiyonları ve karın enfeksiyonları gibi enfeksiyonlar da etkili olabilir. Deliryum önemli derecede yaşlılar arasında daha yaygındır. Birkaç teori olmasına karşın sebebi bilinmiyor. Teorilerden biri, stresli olunduğu zaman asetilkolin sinir taşıyıcısının azalmasıdır. Bu ilaçlarla veya stresli durumlarda da olabilir. Beynin ürettiği asetilkolin biz yaşlandıkça azalmaya başlar ve yaşlı insanlar stresli olduklarında asetilkolin seviyelerindeki düşüşe daha duyarlıdırlar. Diğer teori, biz yaşlandıkça vücudumuzun kandaki toksinleri süzmesi zorlaşır ve beyne asetilkolinlerin girmesi engelenir. Böylece yaşlandıkça beyinde daha fazla toksin birikmesine yol açar. Bu sebeple de deliryum olma ihtimali artar. Deliryum geri dönüşlü olduğu için gerektiği şekilde tedavi edilmesi çok çok önemlidir. Fakat tedavi altta yatan sebeplere bağlıdır öyle değil mi? Mesela sıvı kaybından şüpheleniliyorsa sıvı ve elektrolit verilmesi sorunu çözer. Ya da sorun ilaçlarla ilgiliyse, ilaçları kesmek deliryumu ortadan kaldırabilir. Deliryuma direnci olmayan veya iyileşme sürecindeki hastalara destekleyici tedavi sağlanması önemli olabilir. Hastaları sakinleştirmek ve çevreleriyle . uyum içinde olmalarını sağlamak oldukça önemlidir Ne kadar az stres o kadar iyi. Bulundukları yer ve neler olduğuyla ilgili düzenli sözlü hatırlatmalar, aile buluşmaları, rahatlama tekniklerini kullanma ve doğru beslendiklerine emin olma hastalara yardım edebileceğimiz yollardandır.