Ana içerik
Konu: Sağlık ve Tıp > Ünite 16
Ders 4: Psikotik BozukluklarPsikoz
Tıp ve sağlıkla ilgili içerik için, http://www.khanacademy.org/science/healthcare-and-medicine MCAT içeriği için de http://www.khanacademy.org/test-prep/mcat web sitelerinden bizi ziyaret edebilirsiniz.
Bu videolar tıbbi tavsiye niteliğinde olmayıp sadece bilgilendirme amaçlıdır. Videolar kesinlikle tıbbi tavsiye, tedavi ve teşhis amaçlı kullanılmamalıdır. Sağlık sorunlarınızla ilgili her zaman bir doktora başvuruda bulunun. Khan Academy’de izlediğiniz videolar sonucu, doktor tavsiyelerini görmezden gelmeyin ya da doktora gitmekte gecikmeyin. Orijinal video Tanner Marshall tarafından hazırlanmıştır.
Tartışmaya katılmak ister misiniz?
Henüz gönderi yok.
Video açıklaması
Birine psikoz ¹ teşhisi konduysa, bu
gerçeklik algısıyla ilgili bir rahatsızlığı olduğu anlamına gelir.
Gerçek olmayan inanışlar, olmayan şeyleri görme ve duyma,
gerçek olanla olmayanı ayırt edememe bunlara örnek verilebilir.
Bu tarz düşünce bozuklukları olduğunda onlara sıkı sıkıya bağlanırlar ve
yanlışlığına dair fazla kanıt olsa bile fikirlerini değiştirmezler.
Bu tarz düşüncelere sanrı yada delüzyon da denir. Bu sanrılar genellikle aynı kültürdeki
insanlarla kıyaslanır ve bu çok önemlidir. Çünkü bir kültüre göre
alışılmadık olan bir şey, diğer kültüre normal gelebilir.
Bunları ayırt edebilmek için birkaç farklı sanrı türü vardır.
İlk tür, referans yani alınma sanrısıdır. Buna göre belirli olaylar rastgele
veya doğal olarak gerçekleşmez, aksine hastayı hedef alır.
Buna bir kişinin gazetede gördüğü yazının kendisi için yazıldığını,
yazarın kendisine mesaj yollamaya çalıştığını düşünmesini örnek olarak verebiliriz.
Bu, referans sanrısı olarak varsayılabilir. Diğer bir sanrı türü ise grandiyöz sanrıdır.
Yaygın olarak büyüklük hezeyanı olarak da bilinir. Kişiler, kendilerini eşsiz bir önemde
ve güçte görürler. Gerçekten kral veya kraliçe
olduklarını zannederler ve kraliyet mensubuymuş gibi
davranılmasını isterler. 3. çeşit ise paranoid yani paranoya sanrılardır .
Bu çeşit sanrılar paranoyalar, şüpheler ile ilgilidir ve hastalar kişi ya da kişiler
tarafından zarar gördüklerine veya izlendiklerine inanırlar.
Evin önüne park etmiş bir kamyonet gördüklerinde,
içindeki insanların kendilerini izlemek için geldiğini düşünürler.
Bu çeşit sanrılar özel ilgi gerektirir. Çünkü paranoyak düşünceler yüzünden
hastalar tedavi sırasında ilaçlarını almayabilirler.
Bunlar dışında kontrol yani etkilenme sanrıları da vardır ve
hastalar başka bir kişi veya grupların düşüncelerini, duygularını ve
hareketlerini kontrol ettiğine inanırlar. Mesela uzaylıların kendilerini
kontrol ettiklerini düşünebilirler. Son olarak erotomanik sanrılar vardır.
Kişiler başkalarının kendilerine aşık olduklarını düşünürler.
Aşık olarak düşündükleri genelde yabancı birileri,
ünlü ya da yüksek statüdeki kişilerdir. Ünlü bir şarkıcının aşık olması gibi.
Fakat bu sanrı ayrı bir öneme sahiptir.
Çünkü bazen yasaklama emri gibi yasal durumlarla sonuçlanabilir.
Bunun sebebi de sözde ilişkinin tek taraflı olmasıdır.
Bu sanrıları daha başka türden sınıflandırırken inandırıcılığına veya
ne kadar mantıklı olduklarına bakabiliriz. Bunları bizar (garip) veya
normal olarak nitelendirebiliriz. Normal sanrılar teknik olarak mümkün
gözükürler, yani doğru olabilirler. Fakat genelde fazla abartılırlar.
Bir şarkıcının kendilerine aşık olması gibi. Oysa bizar yani garip
sanrılar kesinlikle mantıksız ve sıradan hayat deneyimleriyle
alakası olmayan sanrılardır. Bu yönden kontrol sanrılarına benzer.
Uzaylıların hareketlerini ve düşüncelerini kontrol etmesini örnek vermiştik.
İşte bu bizar sanrı olarak düşünülebilir. Bütün bu saydığımız sanrılar,
kişilerin düşünceleri ve inançlarıyla ilgili olanlardı.
Fakat psikoz teşhisi konmuş hastalar halüsinasyon yani varsanı
da görebilirler ve bunlar sadece görsel olmayabilir.
İşitme gibi diğer duyuları da kapsayabilir. Halüsinasyonlar canlı ve detaylı olur ve
oldukça gerçekçi durur. Fakat aslında gerçek değildir.
En yaygını işitsel yani akustik halüsinasyonlardır ve
genelde çeşitli seslerden oluşur. Sözlü emirler verme veya
kendilerine yorum yapma buna örnektir. Direkt kişiyle iletişime geçmekten ziyade,
arka planda daima konuşma sesleri olur ya da sadece genel anlamda sesler olabilir.
Bunun yanı sıra görsel yani optik halüsinasyonlar da
yaşanabilir. Bunlar genelde tipik olarak
basit ışık çakmaları gibi şeyler olabilir ya da net ve ayırt edilebilen
insanlar veya yüzleri olabilir. Bu sanrılar dokunma, koku ve tat gibi
diğer duyularda da gerçekleşebilir. Fakat genelde en yaygın
türleri işitsel ve görseldir. Sanrı ve halüsinasyonlar dışında
psikozun diğer belirtileri davranış ve düşünme bozukluklarıdır.
Bunlar direkt olarak davranış ve konuşma sırasında gözlemlenebilirler.
Psikoz belirtileri denebilecek birkaç yaygın konuşma kalıbı vardır.
Konuşma içeriğinin fakirliği bunlardan bir tanesidir.
Çok bilgi vermezler, konuşurken devamlılığı olmaz veya gereğinden
fazla konuşurlar. Bir diğer konuşma kalıbı ise
cevap verirken konudan sapma olarak ortaya çıkar ve teğet konuşma
olarak adlandırılır.
Hastalar bazen gerçekten soruya cevap verir fakat tamamen
dolaylı yollar kullanılır. Başka bir çeşit ise düşünme kopukluğudur.
Hastalar aniden düşünce dizilerini yitirir ve bu, özellikle konuşurken
ani bir kesilme ile gerçekleşebilir. Bunun dışında sözcük salatası
denilen bir kavram da vardır. Sözcük salatasında sözcükler
anlam ya da mantık olmaksızın bir araya getirilir.
Mesela köpek uyumak tavuk kalem ağaçlar. Sözcükler sadece karıştırılmış gibidir.
Sanki hepsini bir salata kasesine koymuşuz ve rastgele servis yapıyormuşuz gibi.
Son olarak ise ilk yanıta takılma konuşma kalıbı var.
Başka bir konuya geçilse de sözcükler veya düşünceler tekrar edilir.
Kısaca son konuya takılırlar ve bir sonraki konuda da aynı şeyden konuşurlar.
Psikoz tedavi edilmezse, hasta gerginlik ve agresyon
belirtileri gösterebilir. Endişe, abartılı duygular ve
abartılı motor aktiviteler açığa çıkmaya başlayabilir.
Diğer yandan psikoz belirtilerini olan bir kişide altta yatan birkaç sebep
de görebiliriz. Bunlar, şizofreni veya kısa süreli
psikotik gibi diğer psikiyatrik durumlar olabilir.
Aynı zamanda başka bir tıbbi durum da yaşayabilirler.
Genelde psikotik belirtilerle birlikte görülen bir çeşit kafa karışıklığı
durumu olan deliryumu buna örnek olarak verebiliriz.
Bu durumdan sorumlu olanlar, alkol ve LSD gibi halüsinojenik
uyuşturucu olan maddelerdir. Son olarak da belirli ilaçlar da
psikotik belirtilere sebep olabilir. Mesela Levodopa gibi anti
parkinsonizm yani parkinsonu önleyen ilaçlar ve bazı virüs önleyici ilaçlar da
psikotik belirtilere yol açabilirler.