Gestalt Prensipleri

Merheba. Evde oturup televizyonda bir basketbol maçı izlediğinizi hayal edin. Gördüğünüz şey aslında birbiri ardına konmuş hareketsiz görüntülerden ibaret. Bu hareketsiz görüntüleri alıp kafamıza koyuyor ve kendi kendimize Gerçek bir basketbol maçı izlediğimizi söylüyor ve buna inanıyoruz. Peki bunu nasıl yapabiliyoruz? Geştalt Prensipleri işte bunu anlatmaya çalışıyor. Geştalt Prensipleri. Biraz zor bir isim öyle değil mi? Peki nedir bu Geştalt Prensipleri? Geştalt Prensipleri bize, bir şeyleri algılama şeklimizin neden öyle olduğunu açıklamaya çalışıyor. Neden kendimize “Bu basketbol maçı görüntülerden oluşuyor” değil de “Bu bir basketbol maçının gerçek, canlı bir temsili” diyoruz? İşin aslı, Geştalt’ın bulduğu birçok yasa veya prensip var, biz de bu videoda bunların her birini örneklerle inceleyeceğiz. Şurada yasalara bakacağız, şuraya da tanımını yazacağız. İlk yasa veya Geştalt prensibi: benzerlik yasası. Benzerlik yasasına göre birbirine benzeyen cisimler beyniniz tarafından bir grup olarak algılanır. “Grup olarak algılanır”. Peki bu ne anlama geliyor? Hemen bir örneğe bakalım. Bu örnekte kare ve daireler olduğunu görüyorsunuz. Şurada bir kare var, şurada daire var, ve böyle devam ediyor. Belki ilk fark ettiğiniz şey şurada üst üste karelerin olduğu, şurada da dairelerin olduğu. Başka bir deyişle beyniniz doğal olarak bir örüntü fark etti. Aynı zamanda şu dairelerin şu dikey kolonu oluşturduğunu, şuradaki karelerin de bu dikey kolonu oluşturduğunu fark etti. Beyniniz bu resmi doğal bir şekilde dikey kolonlar görüntüsü olarak algıladı, yani şuradaki uzun yatay kolonlar olarak değil. İşte ilk Geştalt prensibi bunu söylüyor: Birbirine benzer olan şeyler, yani bu resimde daireler, beyniniz tarafından gruplanıyor. Evet, ikinci Geştalt prensibi: Pragnanz yasası. Zor bir isim daha… Ama gerçekten çok anlamlı: Bu yasaya göre gerçeklik genelde olabilecek en basit forma indirgenir veya o formda düzenlenir. Gerçeklik en basit forma indirgenir. Bununla ne kastediyorum? Yine bir örneğe bakalım. Burada birbirinin üstüne konmuş beş daire görüyorsunuz. Pragnanz yasasına göre bu resme bakıp resmi beş daireye bölüyoruz. İşte bir daire, iki daire. Peki neden bunu daha karmaşık şekillere bölmüyoruz, mesela buna bakıp “Şurada garip elmas veya oval gibi bir şekil var, şurada yarı daire var, işte şurada bir çizgi, burada başka bir çizgi var” demiyoruz? Yani bu resme bakıp çok daha karmaşık şekillere bölebiliriz ama böyle yapmıyoruz. Resme bakıp “Şurada bir daire var, şurada da başka daire var ve üst üste konmuşlar” diyoruz. Bu karmaşık çizgiler dizisine bakıp en basit forma indirgiyoruz. Yani bu görüntüyü oluşturan karmaşık şekiller yerine… üst üste konmuş beş daire… Üçüncü Geştalt yasası ise yakınlık yasası. Evet, Yakınlık yasası. Bu yasaya göre birbirine yakın olan nesneler aynı grupta toplanırlar. Yakınlık yasası için de bir örnek verelim şimdi. Burada bir dizi daire görüyoruz. Bu görüntüye baktığınızda doğal bir şekilde dairelerin dikdörtgen olarak dizildiğini görüyorsunuz, şurada da başka bir daire grubu var. Şu daireler dizisi birbiriyle şuradaki diziden daha yakın bir şekilde gruplanmış. Şurayı hemen sileyim. Evet... Neden ilk baktığımızda bu daireleri gruplamadık? Çünkü şuradaki daireler birbirine şuradakilerin olduğundan daha yakın. Bu dairelerin arasındaki uzaklık şu uzaklıktan fazla. Yani doğal olarak uzaklığa, farklı nesnelerin birbirine ne kadar yakın olduğuna bakıyoruz, ve birbirine yakın olanları aynı grup içine koyuyoruz. Bir sonraki yasa da süreklilik yasası. Bu yasaya göre çizgiler, en düzgün yolu izler gibi algılanır. “Çizgiler en düzgün yolu izler gibi algılanır.” Hemen bir örneğe bakalım. Bu örnekte yine bir dizi daire görüyoruz. Bu görüntüye baktığımızda bu daire dizisinde şu yöne bir akış görüyoruz, yani şu yönde bir ilerleme değil. Bunun sebebi buradaki açının şuradakinden çok daha az “dik” olması. Beyniniz doğal olarak şuradaki çizgiyi çekiyor ve bu dairelerin şuradakilerden daha sürekli olduğunu fark ediyor. Bu görüntüye bakarken beyniniz aynı zamanda şu daireleri alıp tek bir şeymiş gibi organize ediyor. Daireleri grupluyor ve bir örüntü fark edip dairelerin sürekli giden bir çizgi oluşturduğunu düşünerek bu daireleri tek bir zihinsel kategoriye koyuyor. Şuradakiler de kendi ayrı kategorisindeler. İşte süreklilik yasasının anlattığı şey bu. Veee, son yasa da: “Geştalt prensibi tamamlama yasası.” Bu yasaya göre aynı grup içine konan nesneler bütün olarak görünür. Yani boşlukları görmezden geliriz ve hatları, çizgileri tamamlarız. Hemen tanımı yazayım. Aynı grup içine konan nesneler bütün olarak görünür. Hemen bir örneğe bakalım. Burada şu açıyı görüyoruz, hemen şurada da şu açı var. “Pacman” gibi gözüken garip yarı daire şeyi görüyorsunuz. Bu durumda aklınız doğal bir biçimde üçgeni dolduruyor. Gördünüz mü bilmiyorum ama şurada bir üçgen var. Aklınız buradaki boşlukları, hatları doğal olarak dolduruyor ve bu üçgeni algılıyorsunuz. Hemen sileyim. Yani bu görüntüde üçgen olmasa da beyniniz size burada bir üçgen olduğunu söylüyor. İşte tamamlama yasası bunu söylüyor. Yani bildiğiniz şekil ve görüntüleri oluşturmak için aklınız eksik bilgileri dolduruyor. Buraya kadar, hoşçakalın.