Ana içerik
Lise Seviyesi Biyoloji Dersi
Konu: Lise Seviyesi Biyoloji Dersi > Ünite 5
Ders 3: Soy AğaçlarıSoy Ağaçları Tekrar
Önemli terimler
| Terim | Anlamı |
|---|---|
| Soy Ağacı | Bir özelliğin, bir ailede, nesiller boyunca izini süren ve bulunup bulunmadığını gösteren tablo |
| Genotip | Bir organizmanın genetik yapısı (örnek: TT) |
| Fenotip | Bi organizmanın fiziksel özellikleri (örnek: uzun) |
| Baskın (dominant) alel | Bir alelin, bir fenotipte diğerine üstün olarak ifade edilmesi |
| Çekinik (resesif) alel | Yalnızca baskın alelin bulunmaması durumunda ifade edilen alel |
| Otozomal özellik | Otozomlarda (cinsiyet kromozomu olmayan kromozomlar) yer alan özellikler |
| Cinsiyete bağlı özellik | İki cinsiyet kromozomunun birinde yer alan özellik |
| Homozigot | Belirli bir genin birbirinin tıpatıp aynısı iki aleline sahip olma durumu |
| Heterozigot | Belirli bir genin faklı iki aleline sahip olma durumu |
Soy Ağaçları
Soy ağaçları belirli bir özelliğin, bir ailedeki kalıtım örüntülerinin belirlenmesi ve analiz edilmesi için kullanılırlar. Soy ağaçları, bir özelliğin anne, baba, çocuklar ve kardeşler arasındaki ilişkilere bağlı olarak bulunması ya da bulunmamasını gösterir.
Bir soy ağacı nasıl okunur?
Soy ağaçları, standart semboller kullanarak aile üyeleri ve ilişkileri temsil ederler.
Bir soy ağacını analiz ederek genotipleri belirleyip, fenotiplerin ne olduklarını anlayabilir ve bir özelliğin nesiller arasındaki aktarımının nasıl gerçekleştiği üzerine tahminler yürütebiliriz. Bir soy ağacından elde edilen bilgi, belirli alellerin, baskın, çekinik, otozomal ya da cinsiyete bağlı olmalarına bağlı olmadan kalıtımsal olarak nasıl aktarıldıklarının belirlenmesini mümkün kılar.
Bir soy ağacını okumaya başlamak için:
- Özelliğin baskın mı yoksa çekinik mi olduğunu belirleyin. Özellik eğer baskınsa, anne babadan birinin bu özelliğe sahip olması gerekir. Baskın özellikler nesil atlamazlar. Özellik eğer çekinikse, heterozigot olabilecekleri için anne babadan birinin özelliğe sahip olması gerekmez.
- Tablonun, otozomal ya da cinsiyete bağlı (özellikle X'e bağlı) bir özellik gösterip göstermediğini belirleyin. Örneğin, X'e bağlı çekinik özelliklerin söz konusu olduğu durumlarda, erkekler kadınlardan daha çok etkilenirler. Otozomal özelliklerde ise erkek ve kadınların etkilenme olasılıkları eşittir (genellikle eşit oranlar söz konusudur).
Örnek: Otozomal baskın özellik
Şema, bir ailedeki çillerin kalıtımsal aktarımını gösteriyor. Çil aleli (F), çil olmaması aleline (f) baskındır.
Soy ağacının üst kısmında çilleri olan bit büyük anne (I-2 bireyi) görülüyor. Üç çocuğundan ikisi (II-3 ve II-5 bireyleri) ve torunlarından üçü (III-3, III-4 ve III-5 bireyleri) özelliği taşıyor.
Örnek: X'e bağlı çekinik özellik
Şema, renk körlüğünün bir ailedeki kalıtımsal aktarımını gösteriyor. Renk körlüğü, X'e bağlı çekinik bir özelliktir
I numaralı nesilde, ebevenynlerden herhangi biri özelliği taşımazken, çocuklarından biri (II-3) renk körüdür. Etkilenmiş bir çocukları olan etkilenmemiş ebeveynler söz konusu olduğundan, özelliğin çekinik olduğu sonucuna ulaşabiliriz. Ek olarak, özelliğin erkekleri, kadınlara göre çok daha fazla etkilediğini (hatta bu örnekte yalnızca erkeklerin etkilenmiş olduklarını) gördüğümüz için, özelliğin X'e bağlı olduğu sonucuna ulaşmak mümkündür.
Sık rastlanan hatalar ve kavram yanılgıları
- Bir ailedeki etkilenen bireylerin sayısının çok olması, bir özelliğin baskın olduğu anlamına gelmez. Baskın ve çekinik terimleri, bir özelliğin bir ailede görülme olasılığı ile değil ifade edilme yolu ile bağlantılıdır. Aslına bakılırsa, yaygın olarak görülmese de, çekinik bir özelliğin de tüm nesillerde görülme olasılığı bulunmaktadır.
- Bir bireyin genotipi, her zaman soy ağacına bağlı olarak belirlenemez. Bir birey zaman zaman bir özellik için homozigot heterozigot ya da heterozigot olabilir. Çoğu zaman, bir bireyin, kardeşleri, ebeveynleri ve çocukları ile olan ilişkilerine bağlı olarak genotiplerini belirlemek mümkündür. Tüm taşıyıcılar soy ağaçlarında belirgin bir şekilde gösterilmeyebilirken, eldeki bilgilee bağlı olarak saptamalarda bulunmak da zor olabilir.
Tartışmaya katılmak ister misiniz?
Henüz gönderi yok.