Benzerlik

Diyelim ki bu sizsiniz ve bunlar da arkadaşlarınız. Arkadaşlarınızla aranızda ne tür ortak noktalarınızın olma olasılığı var? Öyle görünüyor ki neredeyse her şey. Çünkü benzerlik ve birinin bize çok benziyor olması aramızdaki çekimi büyük ölçüde belirliyor. Yakın arkadaşların ve çiftlerin ortak bakış açılarını, inançları ve ilgi alanlarını paylaşma ihtimalleri rastgele görebileceğiniz iki insanla oranla çok daha yüksek. Ve konu burada bitmiyor. Bizimle eşleşen yaştaki, ırktaki ve dindeki insanlarla arkadaş olma ve çift olma eğilimimiz daha fazla. Ekonomik statü, eğitim seviyesi gibi konularda bile kendimiz gibi olan insanları beğeniyoruz. Ve bu durum hem korelasyon çalışmalarında yapılan çok sayıdaki araştırmayla hem de deneysel olarak ispatlanmış. Bir çalışmada, üniversite öğrencileri bir labaratuara çağrıldı ve onlara başka bir öğrenciyle bir oyun oynayacakları söylendi. Gerçekte diğer öğrenci işbirlikçiydi, yani aslında başından beri çalışmanın bir parçasıydı. Katılımcılar iki gruptan birine ayrıldılar. Gruplardan birinde onlara diğer oyuncunun, yani bizim işbirlikçimiz olan kişinin bir fotoğrafı gösterildi. Ikinci grupta ise katılımcılar yine diğer oyuncunun bir fotoğrafını gördüler ama bu kişinin fotoğrafıyla oynandığından haberleri yoktu. Böylece fotoğraftaki kişi kendi yüzlerindeki ortak özellikleri taşıyordu. Ve bu çalışmanın sonucu şunu gösteriyordu. Kişi, diğer oyuncunun resmi kendi yüz özelliklerini taşıdığında onun daha güvenilir olduğunu varsayarak, onunla daha fazla birlikte çalışma eğilimindeydi. Diğer çalışmalar da benzeri bulguları ortaya koydu. Kendi yüz özelliklerimizle birleştirildiğinde/ iç içe geçirildiğinde diğer kişinin çekici olduğunu düşünme ihtimalimiz artıyor. Hatta kendi yüz özelliklerimizi kapsayacak şekilde fotoğrafıyla oynanan siyasi adaylara oy verme eğilimimiz de daha fazla. Yani kendimiz gibi olan/bize benzeyen insanları beğeniyoruz dediğimde sadece bakış açısını ve ilgi alanlarını kastetmiyorum. Herhangi bir açıdan bize benzer olan insanları beğenme ihtimalimiz çok daha fazla. Sadece aynı yüz özelliklerini paylaşsak bile. Bu şekilde benzerliğin insanların bir araya gelmesine yardımcı olduğunu belirttik. Ama bu bir arada kalmalarına yardımcı olduğu anlamına gelmiyor. Birbirimize daha fazla benzediğimizde arkadaşlıklarımız ve ilişkilerimiz daha mı uzun sürmeye meyilli? Araştırmaların gösterdiğine göre bunun cevabı evet. Ama durum bundan biraz daha karışık. Çünkü birbirine çok benzeyen çiftler ortak bakış açısına sahiptir ve çok fazla ortak ilgi alanı vardır demek çok kolay olurdu. Ve bu ortak ilgi alanlarının çiftlerin çok uzun süre bir arada kalmasını sağladığı aşikar. Ama aynı zamanda çiftlerin benzerlik algıları yüzünden de bir arada oldukları durumlar olabilir. Bu da iki şekilde gerçekleşebilir. Ilkinde, çiftler birlikte oldukça ve birbirleriyle ilgi alanlarını paylaştıkça, bu ilgi alanları zaman içinde iyice birbirine uyum sağlamış hale gelir. Yani uzun süre beraber olan çiftler birbirlerine çok benziyorlar değil, zaman geçtikçe birbirlerine daha çok benzemeye başlıyorlar diyebiliriz. Diğer seçenek de algılanan benzerliğin aslında sadece algı kaynaklı olmasıdır. Belki de uzun süre birlikte vakit geçiren kişiler diğer kişinin kendisine benzediğini düşünüyor olabilir. Sonuçta böyle veriler genelde anketlerle toplanır. Uzun süre beraber olan çiftler belki de aslında hiç de birbirlerine benzemiyorlardır. Birbirlerine benzediklerini zannediyorlardır. Benzerlik etkisi konusunda en ilginç bulduğum nokta ise neyi dışarıda bırakabileceği. Çünkü benzerlik etkisi benzerlik ön yargısına dönüşebilir. Bir yandan bize benzeyen insanları beğenmemizi belirlerken, bir yandan da bizden farklı olan insanlarla arkadaş olmayacağımız anlamına gelebilir. Yani, insanları bir araya getiren aynı güç, fiziksel ve kültürel olarak bizden farklı olan insanları dışlamamıza da sebep olabilir.