Ana içerik
Konu: Makroekonomi > Ünite 3
Ders 1: Toplam Talep ve Toplam ArzToplam arz eğrisindeki kaymalar
Temel Noktalar
- Toplam talep/toplam arz modeli (TT-TA veya AD-AS modeli), ekonomide toplam talebi veya toplam arzı neyin belirlediğini ve toplam taleple toplam arzın makroekonomik seviyede nasıl etkileştiğini gösteren bir modeldir.
- Bir AD-AS grafiğinde toplam arz eğrisinde ya da toplam talep eğrisinde meydana gelen değişiklikler, kaymalar, hareketler farklı bir çıktı ve fiyat düzeyi dengesinin ortaya çıkmasına yol açacaktır.
- Toplam arz eğrisi, üretkenliğin artması ya da kilit önemde girdilerin fiyatlarının düşmesi halinde sağa kayar, böylelikle daha düşük enflasyon, daha yüksek çıktı ve daha düşük işsizliğin bir arada ortaya çıkmasını mümkün kılar.
- Toplam arz eğrisi, kilit önemde girdilerin fiyatlarının artması halinde sola kayar, böylelikle daha düşük çıktı, daha yüksek işsizlik ve daha yüksek enflasyonun bir arada ortaya çıkmasını mümkün kılar.
- Bir ekonominin durgun bir büyüme ve yüksek enflasyonu aynı anda deneyimlemesi haline stagflasyon denir.
Giriş
Toplam talep/toplam arz modelinde toplam arz ya da toplam talebin kayması halinde, AD-AS grafiğindeki ilk denge yeni bir denge noktasına kayacaktır.
Toplam arz eğrisinin -aynı zamanda kısa dönem toplam arz ya da SRAS olarak da adlandırılır- sağa kayması halinde, her fiyat düzeyinde daha fazla miktarda reel GSYİH üretilir. Toplam arz eğrisinin sola kayması halinde, her fiyat düzeyinde daha az miktarda reel GSYİH üretilir. Bu makalede, kısa dönem TA eğrisinde kaymaya yol açabilecek en önemli iki faktörü -üretkenlik artışı ve girdi fiyatları- ele alacağız.
Üretkenlik artışı Toplam Arz eğrisini nasıl kaydırır?
Uzun dönemde, kısa dönem TA (veya SRAS) eğrisini kaydıracak en önemli faktör üretkenlik artışıdır. Üretkenlik (iktisadi ifadeyle) belli miktarda emekle ne kadar çıktı üretilebildiğidir. Bunun ölçütlerinden biri, işçi başı çıktı ya da kişi başı GSYİH'dir.
Zaman içinde üretkenlik, aynı emek miktarının daha fazla çıktı üretmesini mümkün kılacak biçimde artar. Tarihsel olarak, ABD gibi gelişmiş bir ekonomideki kişi başı GSYİH'deki yıllık reel büyüme % 2 ila % 3 arasında gerçekleşmiş, ancak daha uzun dönemlerde üretkenlik artışı daha hızlı olmuştur.
Görece daha yüksek bir üretkenlik düzeyi kısa dönem TA eğrisini sağa kaydırır, çünkü artan üretkenlikle firmalar her fiyat düzeyinde daha fazla miktarda çıktı üretebilirler.
Aşağıdaki iki AD-AS grafiği, iki dönemde üretkenlikte meydana gelen değişmeleri göstermektedir. A Şeması'nda analiz edilen ilk döneme bakmakla başlayalım. Burada üretkenlik artmakta, kısa dönem TA eğrisini
Kısa dönem TA eğrisinde yaşanan sağa doğru bir kayma, toplam talebin değişmeden kalması halinde daha büyük bir reel GSYİH'ye ve fiyat düzeyinde aşağı doğru bir baskıya yol açar. Ancak kısa dönem TA'daki söz konusu kayma, yıllık birkaç yüzdelik puan cinsinden ölçülen üretkenlik artışındaki kazançlardan kaynaklı ise, etki birkaç ay hatta birkaç yıl için görece küçük olacaktır.
Bir sonraki bölümde, girdi fiyatlarındaki artışa odaklanan B Şeması'na göz atacağız.
Girdi fiyatlarındaki değişimler Toplam Arz eğrisini nasıl kaydırır?
Ekonominin tamamında yaygın bir biçimde kullanılan girdilerin fiyatlarındaki -örneğin maaşlar ve enerji ürünleri- artışların toplam arz üzerinde makroekonomik bir etkisi olabilir.
Bu tür girdilerin fiyatlarındaki artış kısa dönem TA eğrisinin sola kaymasına yol açar. Bu da çıktı seviyelerine karşılık gelen her fiyat düzeyinde, daha yüksek girdi fiyatlarının üretimden vazgeçilmesine yol açacağı anlamına gelir (çünkü bu durum kâr elde etme ihtimalini düşürür). Yukarıda sağda yer alan B Şeması, toplam arz eğrisinin sola,
İlk denge noktası olan
Diğer taraftan, petrol gibi kilit önemdeki bir girdinin fiyatındaki bir düşüş, her fiyat düzeyinde daha fazla üretme isteği yaratacak olması nedeniyle, kısa dönem TA eğrisini sağa kaydırır. Örneğin, 1985'ten 1986'ya dek ham petrolün ortalama fiyatı yaklaşık yarı yarıya, varil başına 24 $'dan 12 $'a düştü. Benzer biçimde, 1997'den 1998'e dek ham petrolün varil fiyatı 17 $'dan 11 $'a düştü. Her iki durumda da düşen petrol fiyatı, yukarıdaki A Şeması'nda sunulana benzer bir duruma yol açmıştır: Kısa dönem TA eğrisi sağa kaymış, ekonomi genişlemiş, işsizlik azalmış ve enflasyon düşmüştür.
Enerji fiyatlarının yanı sıra, kısa dönem TA eğrisini kaydırabilecek diğer iki kilit önemde girdi emek maliyeti yani ücretler ile diğer ürünlerde girdi olarak kullanılan ithal malların maliyetidir. Bu durumlarda da meselenin özü, düşük girdi fiyatlarının kısa dönem TA eğrisinin sağa kaymasına, yüksek girdi fiyatlarının ise kısa dönem TA eğrisinin sola kaymasına yol açacağıdır.
Diğer arz şokları
Toplam arz eğrisi aynı zamanda girdi mallarının ya da emeğin maruz kaldığı şoklar nedeniyle de kayabilir. Örneğin, beklenmedik bir erken don olayı çok miktarda tarımsal ürüne zarar verebilir -böyle bir şok kısa dönem TA eğrisini sola kaydırır çünkü her fiyat düzeyinde daha az tarım ürününe erişilebilir.
Benzer biçimde, emek piyasasının maruz kaldığı şoklar toplam arzı etkileyebilir. Bunun sıradışı bir örneği, günlük işlerini bırakıp ülkeleri için denizaşırı bir savaşa katılacak çok sayıda işçi olurdu. Bu durumda, toplam arz sola kayardı, çünkü her fiyat düzeyi için malları üretecek daha az sayıda işçi olurdu.
Özet
- Toplam talep/toplam arz modeli (TT-TA veya AD-AS modeli), ekonomide toplam talebi veya toplam arzı neyin belirlediğini ve toplam taleple toplam arzın makroekonomik seviyede nasıl etkileştiğini gösteren bir modeldir.
- Bir AD-AS grafiğinde toplam arz eğrisinde ya da toplam talep eğrisinde meydana gelen değişiklikler, kaymalar, hareketler farklı bir çıktı ve fiyat düzeyi dengesinin ortaya çıkmasına yol açacaktır.
- Toplam arz eğrisi, üretkenliğin artması ya da kilit önemde girdilerin fiyatlarının düşmesi halinde sağa kayar, böylelikle daha düşük enflasyon, daha yüksek çıktı ve daha düşük işsizliğin bir arada ortaya çıkmasını mümkün kılar.
- Toplam arz eğrisi, kilit önemde girdilerin fiyatlarının artması halinde sola kayar, böylelikle daha düşük çıktı, daha yüksek işsizlik ve daha yüksek enflasyonun bir arada ortaya çıkmasını mümkün kılar.
- Bir ekonominin durgun bir büyüme ve yüksek enflasyonu aynı anda deneyimlemesi haline stagflasyon denir.
Kontrol soruları
ABD Kongresi'nin, yabancıların ABD'de çalışmalarını kolaylaştıracak önemli bir göçmen reformunu yasalaştırdığını kabul edin. AD-AS modelini kullanarak bunun denge GSYİH düzeyi ve fiyat düzeyini nasıl etkileyeceğini açıklayın.
ABD Kongresi'nin tüm araştırma ve geliştirme fonlarında 10 yıllık bir kesintiye gitmesine yol açacak devlet bütçesi açığının büyüklüğüne ilişkin kaygıları göz önünde tutun. Bunun teknoloji artışı üzerinde bir etkisi olacağı varsayımıyla, AD-AS modeli çerçevesinde bu durumun denge GSYİH düzeyi ve fiyat düzeyi üzerindeki muhtemel etkisi ne olur?
Tekrar soruları
- Kısa dönem TA eğrisinin kaymasına yol açacak bazı etkenleri sayın ve bunların eğriyi sağa mı yoksa sola mı kaydıracağını belirtin.
- Kısa dönem TA eğrisinin sağa kayması, denge milli hasıla ve fiyat düzeylerini düşürür mü yoksa yükseltir mi? Kısa dönem TA eğrisi sola kaydığında ne olur?
- Stagflasyon nedir?
Analitik düşünme soruları
- İktisatçıların emek piyasasının küçüleceğini, böylelikle ücretlerin yükseleceğini beklediklerini düşünün. Emek piyasasındaki yegane gelişmenin bu olacağı varsayılırsa, kısa dönem TA eğrisi nasıl etkilenir? Aynı zamanda buna işçi üretkenliğindeki bir artış eşlik ettiğinde ne olur?
- Devletin yaptığı yeni düzenlemeler, firmaların eskisinden daha verimsiz ancak daha çevreci bir teknoloji kullanmasını gerektirirse AD-AS grafiğine göre bunun çıktı, fiyat ve istihdam düzeyleri üzerindeki etkisi ne olur?
- 2016 yılı bahar aylarında, büyük bir tarımsal temele sahip olan bir bölgede ortalamanın üzerinde yağmur yağmıştır. AD-AS grafiğini kullanarak bunun çıktı, fiyat ve istihdam düzeyleri üzerindeki etkisini açıklayın.
- Hidrolik kırma, bir bölgede üretilen doğal gaz miktarını önemli düzeyde arttırma potansiyeline sahiptir. Fabrikaların ve tedarik şirketlerinin büyük çoğunluğunun doğal gaz kullanıyor olması halinde, hidrolik kırmanın gittikçe yaygınlaşması sonucu çıktı, fiyat ve istihdam düzeyleri nasıl etkilenir?
- Bir ülkedeki kimi politikacılar, asgari ücretin tüketici fiyat endeksine bağlanmasını önermişlerdir. AD-AS grafiğini kullanarak bu politikanın çıktı, fiyat ve istihdam düzeyleri üzerindeki en muhtemel etkilerinin neler olabileceğini açıklayın.
Tartışmaya katılmak ister misiniz?
Henüz gönderi yok.