Ana içerik
Konu: Dünya Tarihi > Ünite 2
Ders 17: Bölgeler Arası Ticaret: İpek Yoluİpek Yolu
Genel bakış
- İpek Yolu, Avrasya ve Kuzey Afrika'yı kara ve deniz yollarıyla bağlayan büyük bir ticaret ağıydı.
- İpek Yolu, ismini Çin ipeğinden alır. Çin ipeği, tüccarların bu ticaret ağlarında taşıdığı oldukça değerli bir üründü.
- Teknolojinin gelişmesi ve siyasi istikrarın artması, daha fazla ticaret yapılmasına sebep oldu. Ticaret yollarının sayıca artması, yolcuların hayvanlar, baharatlar, fikirler ve hastalıklar gibi birçok şeyi takas etmesine sebep oldu.
MS birinci yüzyılda İmparator Tiberius zamanında ipek büyük bir sorun hâline gelmişti. Çin'den büyük bir maliyetle getirilen bu lüks kumaş, Romalılar arasında bir rahatlık ve abartı sembolü oldu. Tüccarlar tedarik ettikleri ipeklerin daha uzun süre idare etmesi için kumaşlarını söküp tekrar dokuyarak daha ince ve şeffaf giysiler hâline getirdi. Ancak bu uygulama giysileri neredeyse şeffaf yapıyordu.
Yazar ve imparatorluk danışmanı Seneca, ipek giyen insanları şu şekilde eleştiriyordu:
“İpekten giysiler giyenleri görüyorum; tabii vücudu, hatta edebi bile saklamayan kumaşlara giysi denebilirse. ... Yabancıların da, kadınların vücutlarını kocaları kadar iyi bilmesini sağlayan bu ince kıyafetleri dokumak için bir sürü insan ter döküyor."
MS 14 yılında Roma tarihçisi Tacitus, İmparatorluk Senatosu'nun erkeklerin ipek giysi giymesini yasakladığını bildirdi. "[Doğulu] ipek kumaşı, artık erkek cinsinin onurunu zedelememeli"ydi.
İpek yasağı uzun sürmedi. İpeğe olan talep nedeniyle Roma İmparatorluğu, Çin, Hindistan ve buralara yakın olan birçok yer arasında ticaret devam etti. İpek ticaretinin sebebini anlamak için, Çinliler'in ipeği Roma'ya nasıl ulaştırdığını öğrenmeliyiz.
Haydi öğrenelim.
Devletin Gücü ve İpek Yolu
Ticaretin artmasının sebeplerinden biri, imparatorluğun güçlenmesiydi. MÖ ikinci yüzyılın sonuna gelindiğinde, Han İmparatoru Wu göçebe Xiongnu halkına karşı birçok sefer düzenledi. Xiongnu atlıları, yıllar boyunca kuzey sınırlarındaki Çin yerleşimlerini istila etti. İmparator Wu, Xiongnu tehditine karşı süvarileri için yeni at kaynakları aramaya başladı.
İmparator Wu, Xiongnu'ya karşı savaşlarında müttefik bulabilmek için Zhang Qian adında bir temsilci gönderdi. Zhang, günümüzde Özbekistan'a denk gelen Fergana'da gördüğü mucizeleri anlatmaya hevesli bir şekilde Çin'e döndü. Bölgede pirinç, buğday ve üzüme ek olarak, güçlü "cennet" atları üretiliyordu.
Fergana atları, Çin'de oldukça talep gördü. Çin o kadar fazla at ithal etti ki, Fergana vadisini yöneten Dayuan halkı daha fazla at satmayı reddetti! Bu, Cennet Atları Savaşı olarak bilinen üç yıllık bir çatışmaya sebep oldu. MÖ 101 yılında Fergana vadisi artık Han Hanedanlığı'nın elindeydi. Fergana vadisinin kontrolünü elinde tutmak, Batı'ya doğru açılan bir yola sahip olmak demekti.
Çin, yeni getirdiği atlarla Asya'da yeni askeri güç planını çizdi. Han hakimiyetinin artması, ilk Pax Sinica, yani Çin Barışı'yla sonuçlandı. Bu dönemde Çin'de yaşam standardı arttı ve şehirler genişledi. Ekonomik büyüme ve siyasi istikrar sonucunda uzak bölgelerden gelen lüks ürünlere olan talep arttı.
Ara verin ve biraz düşünün: Ekonomik büyüme ve siyasi istikrar, ticaretin artmasına neden sebep olmuş olabilir?
Roma İmpararatorluğu bu dönemde de büyüyordu. Kartaca Savaşları'nın kazanılması sayesinde, Romalılar Akdeniz'in batısında hakimiyet kurdular. Sonraki birkaç yüzyıl içinde, Roma tüm Akdeniz kıyı şeridini kontrol edecek kadar genişledi.
MS birinci yüzyılda Pax Romana, yani Roma Barışı gerçekleşti. Pax Romana yaklaşık 200 yıl sürdü ve oldukça az savaş yapılan bir dönemdi. Çin'de olduğu gibi, siyasi istikrar ticaretin artmasına yol açtı. Roma, Mısır aracılığıyla Hindistan'a giden deniz aşırı ticaret yollarına erişim kazandı ve düzenli olarak ticaret yapmaya başladı.
Roma ve Çin oldukça genişlemiş olsa da, aralarında hâlâ oldukça uzun bir mesafe vardı. Orta Asya, dağlar, çöller ve geniş çayırlarla kaplıydı. Tüccarlar Roma ve Çin imparatorlukları arasında önemli bir bağlantı sağlıyordu.
İpek Yolu'nda Seyahat
Tüccarların ürünlerini verimli bir şekilde taşıyabilmek için yollar bulmaları gerekiyordu. Kara yolunda seyahat etmek için develer en çok tercih edilen ulaşım aracıydı. Orta Asya'daki göçmenler, daha MÖ 2000 yıllarında develeri evcilleştirmeye başlamıştı. Örneğin, Han Çinlileri, Xiongnu'dan ele geçirdikleri develeri askeri teçhizat taşımak için kullandı. Develer Orta Asya'daki sert çöl şartlarına dayanabiliyordu ve tek seferde 230 kiloya kadar taşıyabiliyorlardı! Özellikle de develer olmak üzere yük hayvanları, İpek Yolu'nda ürünlerin taşınabilmesini mümkün kıldı.
Tüccarlar ve denizciler ürünleri taşımak için okyanusu da kullandı. Denizcilerin okyanusta gemi kullanabilmeleri için rüzgarlar ve fırtınalar hakkında çok geniş bir bilgi birikimine sahip olmaları gerekiyordu. Örneğin, Hint Okyanusu'nda muson rüzgarları kışın kuzeydoğudan, yazın da güneybatıdan eser. Güneybatıdan esen rüzgar tüccarları doğuya doğru yönlendirdiği için, tüccarlar yazın Mısır ve Arabistan arasındaki Kızıldeniz'den Hindistan'a gidebiliyor ve kışın Kızıldeniz'e geri dönebiliyordu. Bu bilgi denizciler arasında yayılmış ve Hint Okyanusu'nun ötesine kadar ulaşmıştı.
Ara verin ve biraz düşünün: Çevresel faktörler İpek Yolu üzerinde ticareti nasıl etkilemiştir?
Ticaretin Etkileri
İpek Yolu'nda ticaret yapmanın en büyük sonuçlarından biri, daha fazla ürüne daha fazla bölgeden ulaşılabilmesiydi. İpek yumuşak dokusundan ve hoş görüntüsünden dolayı o kadar çok talep gördü ki, Orta Asya'da para birimi olarak kullanılmaya başladı. Ancak ipek böceğinin nasıl yetiştirileceği ve kozalarından nasıl kumaş elde edileceği MS 6. yüzyıl boyunca Çin'de sır olarak saklandı. Çin'in ipek tedarik eden tek kaynak olması, ticaret ürünlerinin Asya'dan geçmeye devam etmesi anlamına geliyordu. Buna İpek Yolu ticaret ağındaki birçok insan ve bölge dahil olmuştu.
Doğu Hint Adaları'ndan baharatlar, Roma'dan cam boncuklar, Çin'den ipek, tarçın ve cilalı eşyalar, Kafkas bozkırlarındaki hayvanlardan kürkler ve birçok bölgeden köleler, İpek Yolu'nda taşınıyordu.
Bu ticaretin bazı kültürel sonuçları da oldu. Örneğin, Çin'in Tang hanedanlığı döneminde Çin'de sıkça ticaret yapan kervanlardaki deve heykelleri mezarlıklara koyuluyordu. Hayvanların bıraktığı etki sizce de oldukça açık değil mi?
Deniz rotalarında ve develerin geçtiği yollarda, fikirler ve hastalıklar da taşınıyordu ve ulaştıkları bölgelerde ikisinin de oldukça büyük etkileri olurdu. İkinci yüzyılın sonlarına doğru Roma İmparatorluğu'nda veba salgını ortaya çıktı ve nüfusun %10'u hayatını kaybetti. Tarihçiler bu salgının önce Çin'de ortaya çıkıp, ticaret yollarıyla Roma askerlerinin seferde olduğu Yakın Doğu'ya ulaştığını düşünüyorlar.
Fikirlerin yayılmasından bahsedecek olursak, Budizm Hindistan'dan ticaret yoluyla Çin'e gelmiştir. Orta Asya'daki Soğdianalılar genellikle Hindistan ve Çin arasında tüccar görevi görüyordu. Soğdianalılar aynı zamanda Sanskrit dilindeki sutraları Çince'ye çevirdi ve ticaret yaparken Budizm inancını da yaydılar. Zerdüştlük, Maniheizm ve Hristiyanlık gibi farklı inançlar da deniz ve kara yollarıyla yayıldı. Bu dinler, gittikleri yeni bölgelere uyum sağlamak için değişti ve gelişti.
Ara verin ve biraz düşünün: Ticaretin ürünleri taşımak dışında ne gibi etkileri olmuştur?
Roma'da Çin İpeği
Evet, Çin ipeğinin Roma piyasasına girmesini sağlayan ekonomik ve siyasi koşulları öğrendik. Hem Han Hanedanlığı hem Roma İmparatorluğu çok geniş bölgeleri kontrolleri altında tutuyor ve barış içinde olmalarını sağlıyordu. Han Hanedanlığı Orta Asya'da fetihlere başladı. Göçebe tüccarlar oradan Batı veya Güney'e ürün taşıdı. Ticaret sayesinde yeni inançlar, fikirler ve ürünler daha önce ulaşmadıkları yerlere ulaşmış oldular.
Tartışmaya katılmak ister misiniz?
Henüz gönderi yok.