Eş Baskınlık ve Eksik Baskınlık

Bu videoda eş baskınlık ve eksik baskınlık hakkında konuşacağız. Ama öncelikle, daha önceki videomuz da bahsettiğimiz, kan grupları konusundaki örneğimizi tekrar ele alalım. kan grupları konusundaki örneğimizde homozigot ve heterozigot kavramlarını, anlatmıştık hatırlarsınız. İki alelin de aynı olup aynı özelliği kodladığı duruma “homozigot”, iki alelin farklı olduğu duruma ise “heterozigot” diyorduk, değil mi ? “Baskın” ve “çekinik alel” kavramlarını da hatırlarsınız. Mesela bu örnekte A baskınken, 0 çekinikti. Bu, şu anlama geliyordu: Farklı genotiplerden aynı fenotip oluşabilir. Yani örneğin; A kan grubu fenotipi, bu iki genotipten de ortaya çıkabiliyordu. Üzerinde konuştuğumuz bu örnek, “tam baskınlık” durumuna bir örnek teşkil ediyor. Diyelim ki A0 genotipine sahip bir kişiden bahsediyoruz, bu kişinin kan grubu A olarak göründüğü için, “A aleli, 0 aleli üzerinde tam baskındır” diyebiliriz. Sonuç olarak fenotipte sadece A alelinin etkisi görülüyor. Aslında, üç çeşit baskınlık durumu söz konusu olabilir. Ve ben diğer 2 durumla da aşina olmanızı istiyorum. Onları, başka örneklerle açıklayalım. Diyelim ki elimizde bir çiçek var. Çiçeğin kırmızı taç yaprağı fenotipini, “kırmızı R” aleli temsil ediyor olsun. Mavi taç yaprağı fenotipini de “mavi R” temsil ediyor olsun. Şimdi sizlere diğer baskınlık türlerinden bahsedeceğim. Az önce örneğini verdiğimiz tam baskınlığa ek olarak, “eş baskınlık” ve “eksik baskınlık” hakkında da konuşacağız. Bunları size çiçek örneği üzerinden açıklamaya çalışacağım. Şimdi, bu üç baskınlık durumunda karşılaşacağınız genotip ve fenotiplerden bahsedelim ve bunları örneklendirelim. “Kırmızı RR” genotipinden başlayalım. Bu durumda hepsinde kırmızı taç yaprağı görürüz, çünkü genotipte etki gösteren sadece bir alel çeşidi var. Benzer şekilde, genotipte sadece iki “Mavi R” olması durumunda da aynısı geçerli. Her birinde mavi taç yaprağı görülür, çünkü genotipte sadece “mavi R” aleli var. Evet, şimdi heterozigot bireylere geçtiğimizde, bu baskınlık türlerinin farklılaştığını göreceğiz. Tam baskınlık durumunu zaten biliyoruz. Kırmızı alel, maviden daha baskınsa bitki doğrudan kırmızı renk alıyordu. Yani tam baskınlık durumunda, heterozigot genotipe sahip bir çiçekte, kırmızı taç yaprağı olur. Fakat eş baskınlık durumunda değişik bir şey olacak: İki alel de baskınlık gösterir ve iki alelin de etkileri bitkinin fenotipi üzerinde görülür. Yani bitkinin yapraklarının bir kısmı kırmızı, bir kısmı da mavi olur. Eksik baskınlık durumunda ise, iki alelin karışımı bir fenotip gözlemlenir. Yani mesela bu örnekte, kırmızı ve mavi alellerden mor taç yapraklı bir çiçek oluşabilir. Bunda, iki alelden birinin baskınlığı söz konusu değildir. Onun yerine “eksik baskınlık” durumu var ve iki alelin karışımı olan bir fenotip ortaya çıkıyor. Öğrendiklerimizi özetlersek.. Öncelikle burada heterozigot bir örnek üzerinden konuşuyoruz. Heterozigot örnekte, iki farklı taç yaprak rengi için alellerimiz var: “kırmızı R” ve “mavi R”. Üç çeşit baskınlık olduğunu söyledik. Tam baskınlıkta bir alel, diğeri üzerinde tamamen baskın ve bunun sonucunda sadece genotipte baskın olan alel, fenotipte görünüyordu. Bunun örneği, kırmızı taç yapraklı bir çiçekti. Eş baskınlıkta, genotipteki iki alelin özellikleri de fenotip üzerinde gözlemlenir. Böyle bir çiçekte hem kırmızı hem de mavi yapraklar olur. Son olarak eksik baskınlıkta ise genotipteki iki alelin karışımları fenotip üzerinde gözlemlenir. Elimizdeki alellerden mor bir çiçek oluşması da bu duruma bir örnekti.