Ortaçağ El Yazmaları

Orta çağdan günümüze en çok ulaşan sanat eserleri kitaplardır. Bilim adamları, el ile yapılan ve yazılan bu kitapları 'el yazmaları' olarak adlandırırlar. Sanatsal süslemelere sahip kitaplar, tezhipli el yazmaları olarak adlandırılırlar. Orta Çağ Avrupası'ndan günümüze ulaşan el yazmaları genelde Hristiyanlığın genel kurallarını, doktrinlerini ve uygulamalarını içeren dini kitaplardır. Bununla birlikte, bu dönemden günümüze ulaşan İslam ve Musevi dinine ait ve diğer konularda el yazmaları da vardır.

Orta Çağ el yazmaları kodeks olarak da adlandırılır, bunlar iki pano arasına bağlanmış sayfalardan oluşan kitaplardır. Antik dönem yazmanları, kutularda muhafaza edilen rulolar üzerine yazarlardı. Rulonun fiziksel olarak kolayca bozulabilmesi sebebiyle, antik dönemin rulo şeklindeki yazmalarının pek az bölümü, ve ancak parçalar halinde günümüze ulaşabilmiştir. Buna mukabil, kitapların kaplarının olması sayfaların korunmalarını sağlamış ve günümüze ulaşma şanslarını arttırmıştır. Bu sebeple, günümüze Orta Çağdan pek çok el yazması kitap ulaşabilmiştir.

Paris'teki Bibliothèque Nationale de France ve Londra'daki British Library Hristiyanlığın en zengin Orta Çağ el yazmaları koleksiyonlarına ev sahipliği yapmaktadır. Genelde bu el yazmaları üzerinde sadece bilim adamlarının inceleme yapmasına izin veriliyor olmakla birlikte, pek çok müze ve kütüphane el yazması hazinelerinin bir kısmını sergilerler. Bu el yazmalarının bilgisayar ortamına aktarılması veya yüksek çözünürlüklü görsellerinin alınarak internet ortamında yayınlanması giderek yaygınlaşmaktadır. Bu sayede, Orta Çağ el yazmaları üzerinde yapılan çalışmalar da kolaylaşmakta ve derinleşmektedir.

İncil'in orijinal el yazmaları, Aristo ve Platon'un ve diğer antik dönem düşünürlerinin yazıları günümüze ulaşmamıştır. Bunların günümüzde biliniyor olmalarını sağlayan, Orta Çağ yazmanlarının özenle ve sabırla bunları kopyalamış olmasıdır.

Bilgiyi kaydetmek ve yaymak günümüzde hızlı ve kolaydır, ancak Orta Çağda bu oldukça yavaş ve zahmetli bir süreçti. Çoğu kitap manastırların kütüphanelerinde bulunurdu, ve kitapların tümü el yazısı ile kopyalanırdı. Kitapların kopyalanması genelde keşişler tarafından yapılırdı. Bilginin muhafazası için, kitapların kopyalanması ve dağıtılması hayati önemdeydi.

Bazı keşişler uzaktaki manastırlara giderek o manastırın kütüphanesindeki kitapları inceler, kopyalar ve yazdıkları kopyaları kendi kütüphanelerine getirirlerdi. Yangınlar Orta Çağdaki pek çok kütüphaneyi ve bu kütüphanelerde bulunan kitapları yok etmiştir. Bu ve tarihteki diğer bazı kazalar sebebiyle, metinlerin tümü Orta Çağ sonrasına ulaşamamışlardır. Umberto Eco'nun kitabı Gülün Adı 'nda, Aristotle'ın kayıp şiirlerinin kaderi konu edilmektedir.

Kitaplar, Hristiyanlık öğretisinin uygulanması açısından çok önemliydi. Canterbury'li Aziz Augustine gibi bazı Orta Çağ misyonerleri, vaaz vermek için bir yerden bir yere giderken ve yeni kiliseler kurarken kitapları da yanlarında götürdüler. Aziz Augustin'in Gospel Kitabı günümüzde Cambridge'de Corpus Christi College'ın Parker Kütüphanesi'nde bulunmaktadır. Bu kitapta, Yeni Ahit'in Matthew, Mark, Luke ve John İncillerinin metinleri yer almakta olup, Katolik'liği kabul etmesi muhtemel kişilere Hz. İsa'nın hayatının öğretilmesi açısından önemlidir. Metnin başlangıcında Hz. İsa'nın hayatından sahneler yer alır. Ayrıca her İncil'de o İncil'e özgü olayların detaylarını tasvir eden bir resim bulunur, ancak bunların bir kısmı kaybolmuş ve günümüze ulaşamamıştır.

Tezhipli el yazmaları, günümüze ulaşabilen en eski yazma eserler arasındadır. Kitaplardaki süslemeler, hem dekoratif hem de işlevseldir. Kitabın önemli bölümlerinin başında yer alan tezhipli harfler ve renkli minyatürler, okuyucunun kitabı rahat okuyabilmesini ve inceleyebilmesini sağlar.

Önsöz niteliğindeki görseller, okuyucunun zihnini metine konsantre olmaya hazırlar. Bazı çizimler ilkeleri ayrıntılı şekilde betimler, olayları kayda geçirir, veya sadece öyküyü aktarır. Bu el yazmalarının üzerinde bulunan, okuyucuların yazmış olduğu notlar veya karalamalar dahi çağımız bilim adamları için ilgi çekicidir.

Orta Çağ okurunu aydınlatmak için, tezhipli el yazmalarında resim ve metin birlikte kullanılır. Bu kitaplarda bazen okuyucuların da izlerine rastlanır. Bu kitaplar oldukça interaktiftir. Hemen hemen tüm Orta Çağ el yazmalarının sayfa kenarında, okuyucunun rahatça not alması veya yorum yapması için alan bulunur. Okuyucular kitapta okudukları metne veya gördükleri resme ilişkin düşüncelerini bırakılan bu boş alana kaydedebilirler. Bu sebeple, dönemin tezhipli el yazmaları diğer türlerden farklı bir yere sahiptir.

Metni yazan: Dr. Nancy Ross