Ana içerik
Konu: NCLEX-RN > Ünite 15
Ders 1: Artrit (Eklem İltihabı) ve Romatoid Artrit (Romatizmal Eklem İltihabı)Artrit (Eklem İltihabı) ve Romatoid Artrit (Romatizmal Eklem İltihabı)
Osteoartrit (kireçlenme) ve romatoid artrit (romatizmal eklem iltihabı)
Her sabah yataktan kalkmak size gittikçe daha zor geliyor ve bu durum geç yattığınız için değil de dizleriniz tutukluk yaptığı için gerçekleşiyorsa eklemlerinizde artrit olması muhtemeldir. Yaşlı kişilerin osteoartrit veya romatoid artrit nedeniyle eklem ağrısı yaşamaları oldukça yaygın görülen bir durumdur. Bu rahatsızlıklar, eklem ağrısına neden olsa da ağrının ve tutukluğun biyolojik nedeni farklıdır:
- Osteoartrit; vücudun eklemlerde, günlük kullanım nedeniyle oluşan yıpranmaları onaramadığı durumlarda yaşanan bir rahatsızlıktır. Zaman geçtikçe kemiklerinizin ucunda yer alan kıkırdak yıpranır, düzgün bir şekilde hareket etmenize engel olur, ayrıca ağrıya ve yanma hissine yol açar. Osteoartrit dejeneratif eklem hastalığı olarak da bilinir.
- Romatoid artrit ise kendi bağışıklık sisteminizin kendi dokularınıza, bizim örneğimize göre eklemlerinize saldırdığı bir otoimmun hastalıktır. Bu durum kronik enflamasyona, ağrılı şişliklere ve eklemlerde biçim bozukluğuna (deformite) neden olur.
Eklemler nasıl çalışır ve işler ters giderse ne olabilir?
Vücudunuzdaki kemiklerin arasında yer alan hareketli eklemlerin çoğu sinoviyal eklemlerdir. Bu eklemlerde, eklemi oluşturan iki kemiğin uçları, bir amortisör gibi hareket eden pürüzsüz ve kaygan bir kıkırdak tabakasıyla kaplıdır. Eklem kapsülü içinde, teflon gibi herhangi bir şeyin yapışmasına izin vermeyen ve sinoviyal sıvı adı verilen kayganlaştırıcı bir sıvı bulunur. Bu sıvı sayesinde eklemlerinizi hareket ettiğinizde kemikleriniz birbirinin üzerinde rahatça kayar.
Osteoartrit (Kireçlenme) - Bu hastalıkta eklemler arasındaki kemikleri kaplayan kıkırdağın üst bölümü yumuşar, parçalanır ve yıpranır. Bunun sonucunda ise her hareket ettiğinizde, kemikleriniz birbirine sürtmeye başlar. Bu durumun sürekli tekrar etmesi kemik uçlarınızın kalınlaşmasına ve kemikler arasındaki boşlukların azalmasına; bunun neticesinde de eklemlerde ağrıya, şişliğe ve hareket kaybına neden olur. Her insanın eklemleri yıpranır fakat daha önce bahsedildiği gibi osteoartrit; kıkırdak, sinoviyal zarlar, bağ dokular ve kemikler de dahil olmak üzere eklemin tamamını etkileyen bir hastalıktır. Yıpranmış kıkırdak veya kırık kemik parçaları bazen eklemlerin içinde kalaak daha fazla ağrıya ve hasara neden olabilir. Genelde tek bir eklemde başlayan osteoartrit, vücudunuzdaki herhangi bir eklemde meydana gelebilir fakat çoğunlukla dizler, kalçalar ve omurga gibi ağırlık taşıyan eklemlerde daha çok görülür. Ellerinizdeki eklemler gibi daha önce incinmiş veya fazla kullanılmış eklemleriniz de osteoartritten etkilenebilir.
Romatoid artrit: - Bu hastalık, kendi bağışıklık sisteminizin kendi dokularınıza saldıran antikorlar ürettiği bir hastalık türü olan otoimmün bir hastalıktan kaynaklanır. Bu hastalıkta, "antikorlar" eklemlerinizde bulunan sinoviyal zara saldırarak enflamasyona ve eklem kapsülü içinde sıvı birikmesine neden olur. Zaman geçtikçe eklem yüzeyi aşınmaya başlar, hareketlerinizi kısıtlar ve çoğu zaman eklemlerde şekil bozuykluklarına yol açar.
Osteoartrit ve romatoid artritin işaret ve belirtileri nelerdir?
Osteoartrit ve romatoid artrit eklem ağrısına ve şişliğe neden olmaları bakımından benzerlik gösterir fakat birbirinden farklı olan özellikleri de vardır:
| Osteoartrit | Romatoid artrit | |
|---|---|---|
| Hareket ve aktiviteyle artan derin ve acılı eklem ağrısı. | Hassas, sıcak, şiş ve ağrılı eklemler. | |
| Özellikle belli bir müddet hareket etmediğinizde oluşan esneklik kaybı. | Saatlerce sürebilen sabah tutukluğu. | |
| Eklemin etrafında yer alan kemiksi şişkinlikler. | Genel olarak yorgun ve kötü hissetme, bazen ateşlenme ve kilo kaybı yaşama. |
Eklemlerinizde osteoartrit (kireçlenme) varsa oldukça yavaş ilerleyecek ve zamanla kötüleşecektir. Eklem ağrısı daha hareketli olduğunuz zamanlarda artarken, dinlendiğiniz zamanlarda biraz daha hafifler fakat hastalık ilerledikçe kendinizi çoğu zaman veya her zaman ağrı çekerken bulabilirsiniz.
Romatoid artrit, genellikle eller ve ayaklarda ortaya çıkmaya başlar fakat hastalık ilerledikçe el bileklerini, dirsekleri, ayak bileklerini, dizleri ve omuzları da etkilemeye başlar. Semptomlar birçok insanda vücudun her iki tarafında aynı anda ortaya çıkar. Hastalığın ilerleyen evrelerinde cildiniz, akciğerleriniz ve kan damarlarınız gibi diğer doku ve organlarınız da iltihaplanabilir. Bazı durumlarda romatoid artrit aniden parlayabilir ve semptomlarınız daha kötüye gidebilir fakat bu parlama evresi sona erdiğinde, genellikle semptomlarınız da etkisini kaybeder veya tamamen kaybolur.
Artrite yatkın olmanızı sağlayan faktörler nelerdir?
Osteoartrit ve romatoid artrit birbirleriyle hem benzer hem de ayrı risk faktörleri taşırlar. Benzer risk faktörleri:
| Osteoartrit | Romatoid artrit | |
|---|---|---|
| Yaş - Her yaşta görülebilir fakat genellikle 60 yaşın üstünde daha yaygındır. | Yaş - Her yaşta görülebilir fakat 40-60 yaş arasında daha yaygındır. | |
| Cinsiyet - Kadınlarda erkeklerden daha yaygındır. | Cinsiyet - Kadınlarda erkeklerden daha yaygındır. | |
| Aile geçmişi - Aileden kalıtım yoluyla gelebilir. | Aile geçmişi - Aileden kalıtım yoluyla gelebilir. |
Eklemlerinizde osteoartrit oluşma ihtimalini arttıran diğer faktörlerden bazıları şunlardır: obezite, eklem incinmeleri; çiftçilik veya profesyonel atletlik gibi mesleklerden kaynaklı eklemlerin aşırı yıpranması; kemik şekil bozuklukları (deformiteleri); diyabet, romatoid artrit ve diğer romatizmal hastalıklar. Romatoid artritin risk faktörlerini belirlemek daha zordur. Bu zamana kadar elde edilen verilere göre hastalık riskini artırma konusunda sürekli olarak kendini gösteren tek faktör sigara içmektir.
Artrit ne kadar yaygın bir hastalıktır?
En yaygın artrit (kireçlenme) çeşidi olan osteoartrit, dünya çapında engelliliğe yol açan temel etkenlerden biridir. Bu hastalığın görüldüğü insan sayısı farklı ülkelerde %10-%20 arasında değişmektedir.
Her iki durumda Batı ülkelerinde artrit vakalarına daha çok rastlanmasının bir sebebi de, düşük gelirli ülkelerde insanların sağlık hizmetlerine daha az erişimi olması ve hastalığın bildirilme oranının daha düşük olmasıdır.
Artrit önlenebilir mi?
Osteoartriti önlemek veya gelişimini yavaşlatmak için bir şeyler yapmak mümkün olduğu için hastalığın belirtilerini bilmekte fayda var: ağrı, sertlik, şişlik, eklemleri hareket ettirirken zorluk yaşama. Doktorunuza danışmak ve erken tedavi almak, ağrı ve enflamasyonu en düşük seviyeye indirmeye ve eklemlerinizi uzun vadede koruyacak egzersizleri dengeli bir şekilde yapmanıza yardımcı olur. Osteoartriti önlemek veya kontrol edebilmek için uygulayabileceğiniz bazı yöntemler şöyledir:
- Biraz kilo vermek
- Kilonuz olması gerekenden daha fazlaysa biraz kilo vermeye çalışın çünkü fazla kilolar eklemler üzerinde fazla baskı oluşturur.
- Aktif olmak
- Orta tempolu egzersiz hareket aralığınızı genişletir, kaslarınızın gücünü ve direncini artırır; bu sayede eklemleriniz daha sağlam olabilir.
- Isı veya buz
- Eklemlere ısı veya buz uygulamak acının ve ağrının geçici olarak giderilmesini sağlar fakat bunun yapmadan önce bir sağlık uzmanına danışmanız gerekir.
- Eklemlerinizi koruma
- eklemlerinizi gereksiz strese sokmaktan kaçınmak için yaşam tarzınızı değiştirin.
Romatoid artriti önlemenin yolu henüz bilinmese de enflamasyonu (iltihabı) kontrol altına alan erken agresif tedaviler eklemlerin geri dönüşü olmayan hasarlar almasını engeller. Egzersiz yapmak ağrıyı ve kemik erimesini önler, sigarayı bırakmak bu hastalığa yakalanma riskinizi azaltır (Romatoid artrit sigara içen erkeklerde sigara içmeyenlere göre neredeyse 2 kat daha fazla, sigara içen kadınlarda ise 2 katın biraz üzerinde görülmektedir
Mevcut artrit tedavileri nelerdir?
Eklemlerinizde ağrı ve sertlik hissediyorsanız doktorunuz eklemlerinizdeki şişlik, hassasiyet ve eklemlerinin hareket aralığını incelemek için size fiziksel bir muayene yapacaktır. Bunun yanında romatoid faktör testi ve röntgen gibi laboratuvar ve görüntüleme testlerine de ihtiyaç duyabilirsiniz. Romatoid faktörler, bağışıklık sisteminiz tarafından üretilen ve vücudunuzdaki sağlıklı dokulara saldırabilecek otoantikorlardır. Bu testi yaptırmak doktorunuzun koyacağı teşhis açısından oldukça faydalıdır fakat test başka sebeplerden dolayı pozitif sonuç verebilir; ayrıca testin negatif sonuç vermesi de bu hastalığa sahip olmadığınız anlamına gelmez. Zarar görmüş eklemlerinizin röntgenini çektirmek kemikleriniz arasındaki boşlukların ve daralmaların, kemik çıkıntılarının gelişiminin ve kemik erozyonu olan bölgelerin görülmesine yardımcı olur.
Her iki artrit türünün de kesin tedavisi yoktur fakat hareket aralığının korunmasına yardımcı olan; ağrıyı, yanma hissini ve eklem hasarlarını azaltan tedavi yöntemleri mevcuttur.
Osteoartrit - Hafif-orta dereceli osteoartrit ağrısı için asetaminofen önerilirken steroid yapıda olmayan antienflamatuar (iltihap önleyici) ilaçlar (NSAIDler) yanma hissiyle birlikte görülen ağrının tedavisi için faydalı olabilir. NSAIDlerin 65 yaşın üzerindeki insanlarda gösterdiği bazı yan etkiler, ilacın kullanımını kısıtlamakta fakat ilacın oldukça etkili olduğu yönünde de açıklamalar yapılmaktadır. Doktorunuz size farklı fizyoterapi ve meslek terapisi çeşitleri sunabilir. Fizyoterapi kaslarınızı güçlendirmenizi ve eklemlerinizi sağlamlaştırmanızı sağlarken; meslek terapisi günlük işlerinizi yerine getirirken eklemlerinizde oluşan baskıyı en aza indirmenize yardımcı olur.
Romatoid artrit - Romatoid artrit tedavisinin amacı hastalığı kontrol altına almak ve mümkünse gerilemesini sağlamaktır. Steroidlerle birlikte kullanılabilen, hastalığı modifiye edici antiromatizmal ilaçlar romatoid artrit tedavisinde kullanılan çeşitli ilaçlardan bazılarıdır; bu ilacın yetersiz kaldığı durumlarda bağışıklık sisteminizin enflamasyona sebep olan bölgelerini bloke etmek amacıyla kullanılan biyolojik ajanlar da ilaç karışımına eklenebilir. Bütün bu ilaçlar hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya ve eklemlerinizin kalıcı hasarlar almasını önlemeye yardımcı olur. Eklemlerinizde osteoartrit olduğu dönemde fizyoterapistler ve meslek terapistleri, günlük işleri eklemleriniz için daha kolay hale getirebilecek stratejilerle ve egzersizlerle size yardım edebilirler.
İlaçlar size etki etmezse veya yan etkileri nedeniyle ilacı kullanmak istemezseniz fiziksel engelinizi kontrol altına alabilmek için ameliyat olabilir veya diğer seçenekleri değerlendirebilirsiniz. Enflamasyonu engelleyen kortizon iğneleri, eklemin doğal yağı yerine geçen yağ enjeksiyonları, kemiklerin yeniden hizalanması ve eklem değiştirme osteoartrit tedavisi için kullanılan yöntemler arasındadır. Romatoid artrit için kullanılan başlıca yöntemlerin tamamı cerrahi müdahale gerektirir: örneğin; eklem değiştirme, tendon tamiri ve eklem sabitleme.
Şunları da göz önünde bulundurun:
- Obezite, osteoartrit için önemli bir risk faktörüdür. Sizce, bunun nedeni ne olabilir? Obez hastaların çoğunda diz eklemlerinde deformasyon olması sebebiyle eklemler birbiriyle hizalı değildir, bu sebeple dizdeki yük dağılımı değişir ve kıkırdak dejenerasyonu hızlanır. Dize ve kalça eklemlerine uygulanan kuvvetin artması, muhtemelen bu eklemlerde osteoartritin daha sık görülmesinin temel sebebidir. Ancak yapılan yeni araştırmalara göre yağ hücreleri eklemlerdeki kemik ve kıkırdak metabolizmasını düzenlemede önemli bir rol oynuyor olabilir ve bu dengenin obeziteyle bozulması muhtemeldir.
- Biyolojik ilaçlar, diğer tedavilerin iltihabı etkin bir şekilde kontrol altına alamadığı durumlarda kullanılır. Bu ilaçların yüksek ücretli olması, ihtiyacı olan herkesin ilaçları kullanıp kullanamayacağı konusunda endişeleri artırmıştır. Yakın zamanda gerçekleşmiş olan iki gelişme, bu endişelere çare getirebilir. Bu gelişmeler hangileri olabilir? 1) Biyolojik ilaçlar da dahil olmak üzere, öncelikle agresif tedavi uygulayarak romatoid artriti yakın zamanda başlamış olan hastalarda görülen enflamasyonu kontrol altına almak: Böylelikle, normalde kullanılan ve daha ucuz olan ilaçlarla etkili tedavinin yolu açılmış olur. (Bu yaklaşım kanser tedavisinde kullanılmıştır ve "indüksiyon - bakım tedavisi" olarak bilinir). 2) Romatoid artrit olan hastalarda biyolojik ilaç dozunu azaltmak çok daha az bir maliyetle hastalığın etkin şekilde kontrol edilmesini sağlar.
Tartışmaya katılmak ister misiniz?
Henüz gönderi yok.