Medeniyetin Beşiği

Mezopotamya olarak adlandırılan Dicle ve Fırat nehirleri arasındaki alan, tarihte görülen ilk kentsel yerleşimin bu bölgede olması sebebiyle medeniyetin beşiği olarak bilinir. Mezopotamya bölgesinin tarihi, günümüzde bu bölge ve civarında bulunan Mısır, İran, Suriye, Ürdün, İsrail, Lübnan, Körfez ülkeleri ve Türkiye gibi devletlerin tarihinden ayrı olarak düşünülemez. Bu bölge, genelde Yakın Doğu veya Orta Doğu olarak da adlandırılır.

Bölge niçin bu şekilde adlandırılmıştır? Neyin ortasıdır veya neye yakındır? Bu bölgenin ''Yakın Doğu'' olarak adlandırılmasının sebebi, bölgenin Batı Avrupa'ya göre olan konumundan kaynaklanmaktadır. Antik Yakın Doğu Sanatı çok uzun süre boyunca Batı sanat tarihinin parçası olmuştur, ancak tarihin bu şekilde yazılması gerekmiyordu. Batı uygarlığında İncil'de yer alan Kutsal Topraklar'a karşı duyulan ilgi sebebiyle, antik dönem Yakın Orta Doğu sanatının ögeleri, Batı Hristiyan sanat tarihinin bir parçası olarak kabul edilmiştir. İncil'de bahsedilen şehirlerin (örneğin Ninova ve Babil) yerlerini bulmak, 19. yüzyılda İngiliz ve Fransızların bu bölgede yaptıkları arkeolojik çalışmaların başlıca ilham kaynağı olmuştur. Bu yerleşimlerin keşfedilmesi ve bu alanlarda yapılan kazı çalışmaları, kaybolmuş bir sanat üslubunun gün ışığına çıkmasını sağlamıştır.

Kazı çalışmaları 1851 yılında Londra'da düzenlenen Dünya Fuarı'ndaki Ninevah Avlusu'na ve Asur Yeniden doğuşu olarak adlandırılan dekoratif sanat ve mimari akımına ilham verdi. Antik dönem Yakın Doğu sanatı günümüzde de popülerliğini korumaktadır. 2007 yılında MÖ 3. bin yılın başlarından, yaklaşık 5 cm yüksekliğinde kireçtaşı bir heykel olan Guennol Aslanı 57,2 milyon dolar fiyatla satılarak, tarihte en yüksek ikinci fiyata satılan heykel olmuştur.

Antik Yakın Doğu tarihi oldukça karmaşıktır, yöneticilerin ve yerlerin isimlerinin okunması veya telaffuzu da zordur. Ayrıca, siyasi gerginliklerin karşılıklı anlayışı engellemesi sebebi ile günümüzde bu bölge ile Batı kültürünün kaynaşmış olduğu söylenemez. Bununla birlikte, bölgenin coğrafyasına ve tarihine vakıf olduğunuzda, bölgenin sanatı benzersiz güzelliği, samimiyeti ve büyüleyici kompleksliği ile kendisini gösterir.

Mezopotamya bölgesinde coğrafi tezatlarla sık karşılaşırız: Engebeli sıradağların çevrelediği engin çöller ve yemyeşil vahalar. Bu topoğrafyada bulunan nehirlerin suları, sulama sistemleri ile özellikle güney Mezopotamya'ya ulaştırılmış ve buradaki ilk kentsel oluşumların kurulmasını sağlamıştır.

Bölge inşaat için gereken taş, değerli metaller ve kerestelik ağaç açısından zengin değildir. Bölgede yaşayanlar bu gibi malzemeleri elde edebilmek için tarih boyunca uzak mesafelerle tarımsal üretime dayanan ticaret yapmıştır. Büyük ölçekli sulama sistemleri ve geniş tarım alanları için gereken insan gücü, merkezi otorite tarafından yönetilmiştir. Mezopotamya'yı diğer uygarlıklardan farkılılaştıran ve bölgenin Batı medeniyeti tarihinde özel bir yere sahip olmasını sağlayan, tarihin erken dönemlerinde gelişen ve kent merkezlerinde yaşayan pek çok insana hükmeden bu merkezi otoritedir. Burada, ilk kez olarak, bol yiyecek ve güçlü yönetsel sınıf sayesinde, Batı el sanatları alanında yüksek bir ihtisaslaşma düzeyine ve sanatsal üretime ulaşır.

Metni yazan: Dr. Senta German