Parsek Tanımı

"Parsek" terimini muhtemelen daha önce bilim kurgu filmlerinde veya astronomiyle ilgili şeylerde duymuşsunuzdur. Bu videoda yapmak istediğimi şey ise, bu kelimenin ve tanımının nereden geldiğini anlatmaya çalışmak. Sadede gelecek olursa, bu yalnızca bir uzaklık birimidir ve yaklaşık 3,26 ışık yılı kadardır. Ancak yapmak istediğim ise bu yaklaşık 3,26 ışık yıllık garip birimin nereden geldiği üzerine düşünmek. Tanım şuradan geliyor, 1 saniyelik ıraklık açısı olan bir şeyin muhtemelen bir yıldızın ancak buraya "bir şey" yazıyorum çünkü bize tam bu uzaklıkta bir yıldız yok evet ne dedik 1 saniyelik ıraklık açısı olan bir şeyin uzaklığından gelmektedir. Kelime ise, ıraklık açısının İngilizcesi "parallax"in par'ı ve saniyenin İngilizcesi "arcsecond"ın sec'inden gelmektedir. Türkçeye de doğrudan geçmiştir. İşte bu uzaklığın ne kadar olduğu sorulmuş ve 3,26 ışık yılı olduğu bulunmuştur. Bunu gerçekten de hesaplayabiliriz ve bu videoda bunu yapacağım. Diyelim ki "bir şey" var. Buradaki Güneş olsun, bu herhangi bir zaman zarfındaki Dünya olsun, bu da altı ay sonra yörüngedeki izdüşümü olsun ve belli bir uzaklıktan bir cisme bakıyor olalım. Bu uzaklığın 1 astronomik birim olduğunu biliyoruz. Yapmak istediğimiz ise bu cismin uzaklığını bulmak. Bildiğimiz diğer şey ise bu cismin ıraklık açısının 1 saniye olduğu. Bunun ne olduğunu tekrar hatırlayalım. Unutmayın, burada Güneş Sistemi'ne tepeden bakıyoruz, iki tarafta da Dünya bu yöne doğru dönüyor. Dolayısıyla yılın bu zamanında, -ne zaman olduğunu bilmiyoruz, bu o yıldızın hangisi olduğuna göre değişir- tam gün doğumunda, tam ilk gün ışıklarının görmeye başladığımızda, tam yukarı doğru bakarsak, geceleyin bu cismin tam yukarı yöne yaptığı açı, ıraklık açısı olacaktır. İşte bu açı, 1 saniye olacaktır. Iraklık açısı ile ilgili yaptığımız önceki birkaç videoya tutarlı kalmak için, bunun geceleyin gökyüzünde nasıl görüneceğini de görselleştirelim. Gece gökyüzünü buraya çizeyim. Mor ile çizebilirim. Burası tam yukarı yön, bunlar da kuzey, güney, batı ve doğu. hayal edebileceğiniz gibi, bu durumda Güneş tam doğudan yükseliyor. Dolayısıyla bu açı Güneş'e doğru olacaktır. Dediğim gibi, burası kuzey ve bu nokta bize doğru, ekranın dışına doğru bakıyor, güney ise ekranın iç tarafında olacaktır. Veya başka bir şekilde anlatırsak, Güneş'in doğudan yükseldiğinden hareketle, bu cisim Güneş'e doğru merkeze belli bir açı yapacaktır. Bu açıya da bu durumda 1 saniye dedik. O da burada olacaktır. Yani buradaki açı, 1 saniye olacaktır. Aynı şekilde, bu cismi altı ay sonra gözlemlersek, şekil tam tersi olur. O zaman evrenin merkezine, daha doğrusu geceleyin gökyüzünün merkezine veya evrende aynı yöne bakarsak, -evrenin merkezi yoktur, bundan birçok kez bahsetmiştik- işte bu durumda altı ay sonrasında gün doğumu değil, gün batımı sırasında, yani Güneş'in son ışıklarını görürken bakarsak, Güneş batıdan batıyor olacak ve bu açı, yani ıraklık açısı da aynı şekilde 1 saniye olacaktır. bu açı, yani ıraklık açısı da aynı şekilde 1 saniye olacaktır. O zaman gelin bu cismin astronomik birim veya parsek cinsinden ne kadar uzak olduğunu bulalım. Hatırlayacağınız gibi 1 saniye bir derecenin 3600'de 1'idir. Dolayısıyla buradaki açı da, 90-1/3600 olacaktır. Burada biraz trigonometri kullanalım. Bu açının, yani 90-1/3600'ün tanjantı, astronomik birim olarak bu uzaklığın 1'e bölünmüşünü verecektir. Tabii burada 1 etkisiz eleman. Hesap makinemizi çıkaralım ve tan(90-1/3600)'ü hesaplayarak uzaklığı astronomik birim cinsinden bulalım: Neymiş? 206264. Biz 265 diyeceğiz. Dolayısıyla buradaki uzaklık yuvarlak olarak 206265 astronomik birim olacaktır. Eğer bunu da ışık yılına çevirmek istersek, 1 ışık yılı 63115 astronomik birime eşittir. Birimlerin birbirini götürmesiyle kafanızı karıştırmadan bunu buraya yazayım 1 ışık yılı 63115 astronomik birime eşittir dedik. Burada pay ve paydanın birbirini götürmesini istiyoruz. İşte, buradaki sayıyı, yani 206265'i, 1 ışık yılındaki astronomik birim sayısına, yani 63115'e bölersek, 3,2 falan filan, yani yuvarlarsak, 3,27 ışık yılı çıkar. 3,27 ışık yılı çıkar. Yani bu aşağı yukarı 3,27 ışık yılına eşittir. Aslında buraya "yaklaşık" yazmam gerek. Ama parsek'in geldiği yer de budur. Umarım bunun yalnızca bir uzaklık olduğunu fark etmişsinizdir. Ama daha iyisi, nereden geldiğini de anlamışsınızdır: Bir cismin Dünya'ya göre 1 saniyelik ıraklık açısı yapacak kadar uzak olması. İşte kelimenin geldiği yer de burası: Parallax - Arcsecond.