Bilişsel Ahenksizlik

Bilişsel Ahenksizlik Geçen videoda, tutumların davranışları genellikle nasıl şekillendirdiğini gördük. İnsanlar, tutum ve davranışları arasında bir tutarlılık, bir uyum olmasına çalışır. Diyelim ki, birinin, et yemenin ahlaki açıdan doğru olmadığı yönünde bir tutumu var. Ama yine de Burger King'e gidip hamburger yemeye yönelik tutumu olumlu. Eee, burada bir tutarsızlık söz konusu. İnsanlar bundan genelde hoşlanmaz. Rahatsızlık hissederler. Tutumlarımız ve davranışlarımız arasındaki bu tür çelişkiler, "bilişsel ahenksizlik" adı verilen bir duruma yol açabilir. Bilişsel ahenksizlik, çelişen iki veya daha çok biliş söz konusu olduğunda yaşadığımız rahatsızlık hissidir. Bu bilişler fikir olabilir, inanç olabilir, değerler veya duygusal tepkiler olabilir. Ve bu rahatsızlık hissi, tutum, inanç ve hatta davranışlarımız dan birinde değişikliklere neden olabilir. Bu bilişlerin değişmesi, tutarsızlıklar yüzünden duyduğumuz rahatsızlığı azaltmaya yarayan bir tür korunma veya savunma mekanizmasıdır. Şimdi, bilişsel ahenksizliğe, sigara içen bir insanın gözünden bakalım. Tamam mı? Sanki sigara içiyormuşum gibi konuşacağım. Ben sigara içiyorum. Ama aynı zamanda biliyorum ki, sigara kansere neden olur. Yani davranışım sigara içmek, ama tutumum, sigaranın kansere neden olduğu yönünde. Burada bir çelişki var. Açık bir tutarsızlık var. İşte, ahenksizlik bu demek. Yani "Çelişki" demek. Çelişkileri sevmiyoruz. Biz denge olsun, uyum olsun istiyoruz. Bu tür çelişkilerle karşılaştığımızda, bu tutumları değiştirip, duyduğumuz rahatsızlığı azaltmak için dört şey yapabiliriz. İlki şu: Bilişlerimizin bir veya ikisini tahrif etmeyi deneyebiliriz. Mesela tiryaki örneğinde, kişi diyebilir ki: "O kadar da çok içmiyorum ben." Böylece "Ben sigara içiyorum,"u birazcık değiştirerek "O kadar da çok içmiyorum,"a ulaşmış olur. Kişinin, tutumuyla davranışı arasındaki farktan Kaynaklanan bu rahatsızlığı azaltmak için başvurduğu küçük bir tahrifattır bu. Denenebilecek ikinci bir yöntemse, önemsizleştirmek, yani daha az önemliymiş gibi göstermek. Mesela kişi, "Sigaranın kansere yol açtığına dair yeterli kanıt yok ki" Diyerek bilişinin önem seviyesini tahrif edebilir, yani bilişini önemsizleştirebilir. Unutmayın, ilk bilişi şuydu: "Sigara kansere neden olur." Şimdiyse önemsizleştiriyor ve "Sigaranın kansere yol açtığına dair yeterli kanıt yok ki" diyor. Buradaki küçük tahrifatı görüyorsunuz, değil mi? Çelişkinin değiştirilerek azaltıldığı üçüncü yöntemse, yeni bilişler eklemektir. Demek ki, yeni bilişler ekleyerek, var olan bilişlerimizin yarattığı rahatsızlığı azaltmamız mümkün. Mesela kişi şöyle diyebilir: "O kadar çok spor yapıyorum ki, sigara içmemin hiç önemi yok." İlk biliş, "Ben sigara içiyorum"du. İkincisi, "Sigara kansere neden olur". Şimdi üçüncü bir biliş ekleyerek ilk ikisini tahrif ediyoruz. Diyoruz ki, "O kadar çok spor yapıyorum ki, sigara içmemin hiç önemi yok." İşte, bilişsel ahenksizlikle baş etmekte kullandığımız bir yol da bu. Sonuncu yöntemse, tüm bilişleri toptan reddetmek. Bu örnekte kişi, sigarayla kanser arasında bir bağlantı olduğunu toptan reddediyor. Mesela şöyle diyor: "Sigarayla kanser arasında bir bağlantı olduğuna dair hiçbir kanıt yok." İşte, bir sigara tiryakisinin gözünden bilişsel ahenksizlik, özetle bu. Ve bu videonun ana fikri: İnsanlar daima ahenk arar. Düşüncelerimiz, sözlerimiz ve eylemlerimiz hep ahenkli olsun isteriz. Bilişlerimiz, tutum ve davranışlarımız birbiriyle tam uyuşmadığında, bilişsel ahenksizlik yaşarız. Size ahenkli günler diliyorum! Hoşçakalın!