Şemalar, Özümseme ve Uyumsama

o çocuk gelişimi alanında yaptığı çalışmalarla tanınan ünlü psikolog projeye göre hepimiz Tüm insanlar Hatta çok küçük çocuklar bile hayatımız boyunca çevremizde olup bitenlere bir anlam vermeye çalışıyoruz bunu yapabilmek için de şema ve zihinsel modellerden yardım alıyoruz şemalar yeni bilgileri yorumlayabilme mize ve organize edebilmemiz Ey arıyorlar bunun içinde Plajı bilişsel gelişimi şemaların gelişmesi olarak yorumlamıştır şemaların gelişe bilmeleri için büyüme ve değişme ihtiyaçları var ve Plajı bunun da özümseme ve uyumsama adı verilen iki süreç sayesinde gerçekleştiğini öne sürer özümseme yeni deneyimleri sahip olduğumuz anlayışla nasıl yorumladı ımızı ifade O uyumsama ise yeni deneyimlere ekleyebilmek için Şam'a larımızı nasıl değiştirdiğimizde anlatır küçükken anaokulunda eşyalarımızı sakladığımız bir sürü küçük bölmesi olan raflar vardır ya ben şemaları onlara benzetiyorum Bazen de bana küçük çocukların oynadıkları bir oyuncağı Hanım satıyorlar Halit her yüzünde farklı şekilde bir delik olan kutular vardır ya kare üçgen yada daire gibi her delikten Sadece belli şekildeki bir obje geçebilir şimdi şemaları bu oyuncağı benzetecek olursak bu deliklerden geçecek objelerin de çevremizden edindiğimiz yeni bilgiler olduklarını düşünebiliriz çevremizdeki bu bilgilerle karşılaştığımızda onları özümseme ye çalışırız bunu da bu bilgilere daha önce kullandığımız bir şemaya yerleştirerek yaparız en yeni bilgi eski şemaya sığdığı yani varolan şema ile uyumlu olduğu sürece herhangi bir problemle karşılaşmayız Peki yeni bilgi elimizdeki şemalarla uyuşmazsa bu durumda bu bilgiyi kullanabilmek için varolan şema larımızı değiştirmek zorunda kalırız oyuncak örneğini geri dönecek olursak buraya bir yıldız çizelim şimdi o halde buraya da yıldız şeklinde bir delik açmak zorunda kalabilir değil mi Ama bu her zaman mümkün olmayabilir Belki de kutuda bu şekil için delik açabileceğimiz bir yer kalmamıştır o zaman karşılaştığımız yeni bilgiyi değerlendirebilmek için yeni bir şema oluşturmak zorunda kalırız İşte buna da uyumsama denir özetleyecek olursak yeni bilgiye uyum sağlamak için ya yeni bir şema yaratırız ya da var olan bir şemayı değiştiririz Bu bir Örnek vermemi ister misiniz Bakın şimdi zihnindeki şemada bir köpeği tüylü ve dört ayaklı hayvan olarak tanımlayan bir çocuk düşünelim Sizce bu çocuk bir kedi ya da bir rakunla ilk defa karşılaştığında ne olur çocuk bu yeni hayvanı sahip olduğu kategorilerden birine yerleştirmeyi yani özümseme yi deneyecek ve belki de köpekten biraz daha küçük olabilecek Bu hayvanlar için köpekçik diyerek tepki verecektir bunun üzerine Ailesi çocuğa Hayır o bir köpek değil bir rakun ve rakunlar evcil değildir Onları okuyamayız dediğinde çocuk bu yeni hayvanın ne olduğunu anlayabilmek için uyum sağlamak zorunda kalacaktır mı başka bir deyişle Tamam artık tüylü ve dört ayaklı hayvanların hepsinin köpek olmadığını biliyorum bazıları rakun Muş ver akhunları okşama mızda doğru değilmiş diye düşünecektir Bu yüzden de ne anlama geldiklerini ayırt edebilmek için biraz üzerine kafa yorma mız gerekebilir özümseme yi gelme kökü itibariyle yeni bilgiyi halihazırda özle var olan şemaya göre konumlandırmaya çalışmak Ve bunu yaparken de Özün yani kişinin sahip olduğu bilgiyi baz alarak hareket etmek uyum sağlamayı ise yeni bilgiye uyum göstermek ve aynı köpek örneğinde olduğu gibi her türlü tüylü ve dört ayaklı hayvanın köpek olmadığı düşüncesini kabul ederek bu yeni bilginin getirdiği değişikliğe uymak ya da uyumlu olmak olarak düşünürsek Belki daha akılda kalıcı olabilir aynı şekilde bu iki kavramı dengede olma ve olmama dur o üzerinden de açıklayabiliriz Biz çevremizde Olan biteni gördükçe hayatı deneyimle dikçe yeni bilgilere maruz kalırız bu bilgilerin çoğu için sadece üzüm sevmeyi kullanabiliriz bunun için bu yeni bilgileri özümseme yoluyla var olan şemaları mıza yerleştirdiğimiz de dengede olduğumuzu ya da yeni ile eski arasında bir denge kurduğumuzu düşünebiliriz ama var olan şemalarla örtüşmeyen bir durumla ya da böyle yeni bir bilgi ile karşılaştığımızda dengemiz bozulur ilk anda bu bilgiyi nasıl yorumlanacağını bilemeye biliriz sinir bozucu bir durum olabilir uyum samanın karşılaştığımız sinir bozucu durumla başa çıkmak için bir yöntem olduğunu düşünebilir ve bu şekilde hatırlayabilirsiniz yeni bilgiyi uyum sattığımızda yani bu bilginin sebep olduğu değişime uyuduğumuzda ise dengemi Z yeniden kavuşuruz şimdi bir çocuk olduğunuzu ve o kadar Sibirya kurdundan başka bir köpek görmemiş olduğunuzu düşünün bir gün karşınıza bir Golden Retriever çıkarsa bu sizin için yeni bir bilgidir ve bunu anlamaya çalışırsınız Öyle değil mi Bunu da özümseme yoluyla yaparsınız Bodrum Retriever da farklı bir köpek cinsi der ve dengeli hale geri dönersiniz Sonrasında da belki şivava türü bir köpekle karşılaştığınızda çok daha küçük olan bu köpek diğerlerinden biraz farklı görünmesine rağmen köpekle özdeşleştirir diniz özelliklerin çoğuna sahip olduğundan Bunun da bir köpek olduğunu anlarsınız yani bilgiyi özümseyerek denge durumuna geri dönersiniz Ne diyelim ki bu sefer de karşınıza farklı bir hayvan çıktı bu önce bu bilgiyi özümseme ye çalışır dört ayağı var kulakları var iki gözü ve bir de kuyruğu var bu bir köpek olmalı diye düşünebilirsiniz ama bir dakika çevremdekiler bu hayvana bir köpeğe davrandıkları gibi davranmıyorlar ve o da insanlara diğer köpekler gibi davranmıyor zaten diye gözlemleyerek mu hayvanın Belki de bir köpek olmadığını düşünmeye başlarsınız İşte o anda denge durumunuz bozulur ailenize dönüp bunun ne olduğunu sorarsanız onlar da size bu bir köpek değil bir sincap dediklerinde artık daha önce sahip olmadığınız bir kavrama yani sincap kavramına başka bir deyişle dedi zihninizde yeni bir şemaya sahip olmuş olursunuz kafanızda bu yeni bilgiyi yerleştirilebilecek yeni bir yer oluşturduğunuzda göre denge durumuna da geri dön mi Evet Sonuç olarak ise şunu söyleyebiliriz Biz gelişimin vücut bulduğu yer yeni bilgiyi özümseyerek dengede olduğumuz halimiz dir hayatımız boyunca ister bir çocuk isterse yetişkin olun zaman zaman dünyamızı alt-üst edecek bir durumla karşılaşırız ve bu durumda da uyumsama yöntemiyle denge durumuna geri döner ve gelişimimizi sürdürürüz ya