Etik: Ahlaki Şans Problemi

herkese merhaba bugün size orjinali Michigan Üniversitesi'nde felsefe Bölümü'nde doktora sonrası araştırma görevlisi olan Victor kumar tarafından hazırlanan bir ders anlatacağız biz konumuz ahlaki şans problemi diyelim ki bir arkadaşınız birkaç saatliğine bakmanız için çocuğunu size emanet ettin çocuğu ailesinin evine götürmeye hazırlanıyorsunuz ama bir an için dikkatiniz dağılıyor ve onu araba koltuğuna güvenli bir şekilde oturtmayı unutuyorsunuz ne yazık ki yolda başka bir sürücü size çarpıyor ve çocuk ağır yaralanıyor ne hissedersiniz doğal olarak yoğun bir suçluluk duygusu ve pişmanlık peki böyle bir durumda çocuğun ailesi Ya da sizin arkadaşlarınız nasıl bir tepki verir büyük ihtimalle çok öfkelenir ler ve sizi suçlarlar Şimdi de benim sizinle ne de aynı durumda olduğumu düşünün bir arkadaşım Çocuğunu bana emanet ediyor ve ben de onu araba koltuğuna güvenli bir şekilde oturtmayı unutuyorum ama şans eseri eve güvenli bir şekilde gitmeyi başarıyoruz bu korkunç hatanı ancak Park yerine geldiğinde Farkediyorum Peki ben bu durumda nasıl isterim haliyle biraz suçlu hissederim de pişmanlık duyuyorum ancak sizin durumunuzda ki kadar suçlu ya da pişman hissetmem pek de mantıklı olmaz Eğer çocuğun ebeveynleri bu hata mı öğrenciler de biraz öfkelenir lerde beni ihmalkarlık las uçlarla vardı ama bana karşı arkadaşlarınızın size gösterdikleri kadar şiddetle tepki göstermeleri mantıklı olmazdır bu gibi durumlar ahlaki şans problemine örnek olarak gösterilebilir Aslında bu iki duruma farklı tepkiler vermek mantıksız görünüyor iki durumda da ihmalkarlık söz konusu Sonuçta ben de en az sizin kadar ihmalkâr davrandım sizin ihmalkarlık ınızı a b c diye yol açması ve Benimkinin yol açmaması sadece bir şans meselesi ve şansın ahlaki sorumluluk seviyemizi etkilediğini söyleyemeyiz ahlaki şans problemi belli durumlar karşısındaki sezgisel tepkilerimiz ve ahlaki sorumluluğu genel bir ilçesi olan kontrol koşulu arasındaki çatışmadan doğar kontrol koşuluna göre her birey yalnızca kontrolü altında olanlardan sorumludur Örneğin bana haksız muamele de bulunduğunuzu düşündüğüm için size kızgın olduğunu varsayalım fakat başka seçeneğinin olmadığını kararı başka birinin verdiğini anladığımda sizi bağışla malıyım gibi görünüyor kontrol koşulu baz alırsak tabi kontrol koşuluna göre kontrollerinin dışındaki durumlar nedeniyle iki insan ahlaki açıdan farklı derecede sorumluluklara sahip değildir Bununla birlikte sıklıkla ve doğal bir tepki olarak insanları kontrolleri dışındaki faktörlere dayanarak yaptıklarından da tutarız kontrol koşulunu kabul etmemiz durumunda ise çelişkili bir durum ortaya çıkar Dolayısıyla hala ki şans problemi ahlaki sorumluluklarımız söz konusu olduğunda derin bir gerilimi içinde barındırıyor ahlaki şansın bir türü birşeyin sonucunda oluşan ahlaki şanstır İki kişi aynı eylemi gerçekleştirir ancak kontrolleri dışında gelişen sonraki olaylardan dolayı farklı derecelerde sorumlu görürler birşeyin sonucunda oluşan hala ki şans ihmalkarlık söz konusu olduğunda ortaya çıkar Tıpkı trafik kazası ve yaralanan çocuk örneğindeki gibi Fakat aynı zamanda kasıtlı olarak haksız davranıldığı durumlarda ortaya çıkar Cem ve Hakan'ın Her ikisinin de birine saldırdığını varsayalım kurbanlarının farklı şekillerde yere düşme lerinden dolayı Cem adam öldürmekten suçlu bulunuyor Hakan ise sadece saldırıdan dolayı suçlanıyor ahlaki şansın başka bir türlü de duruma bağlı ahlaki Şans olarak adlandırılır da benzer özelliklere sahip iki kişi farklı elemler de bulunuyor ve ahlaki açıdan farklı derecelerde sorumlu gibi görünüyorlar Aslında farklı davranmalarının tek sebebi kendilerini farklı durumların içinde bulunmaları Merve'nin bir aşk cinayeti işlediğini varsayalım Jale ise şans eseri kış kırılmadığı için böyle bir eylemde bulunmuyor Bu nedenle Merve'nin suçlu olup Jale'nin olmaması tamamen şans eseri mahlaki şansın üçüncü bir türlü ise temel ahlaki Şans olarak adlandırılır karakter özelliklerimiz ve güllerimiz büyük ölçüde kontrolümüz dışındaki genetik ve çevresel koşullardan kaynaklanmaktadır Ayşe kibar Burak acımasız Nil Cesur Rıdvan korkak olabilir bu özellikleri her birinin ahlaki seçimlerle karşı karşıya kaldıklarında farklı davranmalarına yol açar ve bu neden net Sonuçta Onlara bağlı olmayan şeylere dayanarak onları öderiz ya da onları suçlarız bu noktaya gelene kadar ahlaki şans problemine dairede etki sahibi oldu ne diyor peki bu problemin bir çözümü var mı bir yandan ahlaki şans konusunda kuşkucu olabiliriz kontrol koşulunun öne sürdüğü gibi başkalarını kontrolünün dışındaki durumlarda dayanarak ölmemiz ölmemiz ya da suçlama mız gerektiğini düşünebilirsiniz kuşkuculuk kendi içinde oldukça karmaşık bir konudur bunu biraz detaylandırmak için ihmalkâr sürücü örneğimizde geri dönelim çocuğu Sağ Salim ailesine teslim etmeme rağmen sanki kaza olmuş gibi ihmalkarlık bundan ötürü kendini suçlama aşırı bir tepki gibi gelebilir böyle bir durumda her bakıcının başına böyle birşey gelebilir İnsanlık hali unutabilir ama şansı yaver gider ve çocuğa da bir şey olmaz diye düşünebiliriz Tabi bir taraftan ipin ucunu da bırakmamak lazım diğer sürücü örneğini gelirsek diyelim ki siz de Arkadaşlarınıza çocuk yaralandı için üzgün olduğunuzu ama kimsenin sizi suçlamaya Hakkı olmadığını söylüyorsunuz Bu da pek insaflı bir tepki sayılmaz bazı kuşkucular kontrol bu durumlar karşısındaki sezgisel tepkilerimiz arasında bir çatışma olmadığını düşünürler bir başka değişle epistemik görüşü benimserler epistemik görüşe göre eylemlerimizin sonuçları Kafamızda olup bitenleri yassıdır Yani bu görüşe göre bir katili cinayete teşebbüs eden birinden daha çok suçlama mızın nedeni katilin cinayete daha meyilli olduğunu düşünmemiz Bununla birlikte epistemik görüş sezgilerimizi örtüşmez ihmal Kent sürücü örneğini tekrar hatırlayalım iki sürücü de aynı derecede ihmalkâr davranıyor ama Biri diğerinden daha fazla süslü görülüyor ahlaki şans problemine bir başka temel çözüm ise kontrol koşulunu reddetmek ve kontrolümüz dışındaki şeylerin sorumluluğu kabul etmektir Peki bu durumda hangi Genel ahlak teorisi veya ahlak ilkesi şansı ahlaki sorumluluklarımızı etkileyen bir faktör olarak görmemizi Açıklar aslında bir eyleminden dolayı birini öldüğümüzde ya da suçladığı mızda tek amacımızın o bu hak ettiği muameleyi göstermek değil aynı zamanda gelecekteki davranışını olumlu yönde etkilemek olduğunu söyleyebiliriz böyle bakıldığında insanları niyetlerinden ziyade eylemlerinin şanslı veya şanssız sonuçlarına dayanarak suçlamak veya cezalandırmak daha etkili olabilir öte yandan başkaları ile etkileşimi mizde bu manipülatif bir yaklaşım gibi de görülebilir Hatta bize genel olarak ahlak kavramını da sorgula atabilir ya ahlak kavramını ele aldığımızda köklü değişiklikler yapmak zorundayız ya da kontrol koşulunu göz elde etmeliyiz Fakat her iki olasılık da çok zor felsefi soruları gündeme getiriyor ahlaki şans problemini irdelerken bu sorulardan kaçmamız pek de mümkün görünmüyor a